این عامل سبب شده بود که مردم از چراغ‌های فروزنده و روشنی بخش بی‌بهره بمانند به حدی که وقتی حضرت علی فرمودند: «قبل از اینکه مرا از دست بدهید هر چه می‌‌خواهید از من سؤال کنید»،[1] سعد بن ابی وقاص گفت: بگو موهای ریش من چقدر است.

این جهل و نادانی حسرت تمام اندیشمندان جهان را برانگیخته است که‌ای کاش ما مخاطب چنین شخصیت بزرگی بودیم و از محضر او بهره مند می‌‌شدیم.

اما در زمان امام باقر که اوضاع سیاسی کمی آرام‌تر شده بود و کتابت و نقل حدیث آزاد شده و مردم تا حدودی به ماهیت پلید حکام بنی امیه پی بردند، آن حضرت بزرگ ترین نهضت علمی جهان اسلام و تشیع را بنا نهادند و عالم اسلام را از علوم سرشار خود سیراب ساختند.

در این عصر بود که تدوین فرهنگ شیعه شامل فقه، تفسیر و اخلاق آغاز شد. این رشد علمی موجب شد که درباره امام باقر گفته شود: «آنچه از دانش‌‌هایی همچون تفسیر، کلام، احکام حلال و حرام، از امام باقر ظاهر گشت از هیچ یک از فرزندان امام حسن و امام حسین ظاهر نگردید.»[2]

از این رو رجال و شخصیت‌های بزرگ علمی آن روزگار از محضر امام باقر کسب فیض می‌‌کردند و شاگردان زیادی در این دانشگاه بزرگ اسلامی تربیت یافتند. شخصیت‌‌هایی همچون «جابر بن یزید جعفی»، «کیسان سجستانی»، «ابن مبارک»، «زهری»، «اوزاعی»، «هشام ابن حکم»، «هشام ابن سالم» و حتی برخی از بزرگان اهل سنت مانند «ابو حنیفه»، «مالک» و «شافعی» از آثار علمی آن حضرت بهره مند شده و سخنان ایشان را بی‌واسطه وگاه با چند واسطه نقل نموده‌‌اند.

همچنین علاوه بر مورخین و محدثین شیعه، بسیاری از مورخین و علمای اهل سنت همچون طبری، بلاذری، خطیب بغدادی، ابو نعیم اصفهانی و زمخشری، سخنان دُرر بار آن امام بزرگ را بیان نموده‌‌اند و در کتب آنها جمله: «قال محمد بن علی» و یا «قال محمد الباقر» فراوان دیده می‌‌شود.‏‏[3]

[1] . نهج البلاغه، خطبه 93.

[2] . مناقب ابن شهر آشوب، همان، ص 372؛ بحارالانوار، ج 46، ص 294.

[3] . سیره پیشوایان، همان، ص 307.