یکی از مهم‌ترین شیوه‌‌های امام سجاد در پیشبرد اهداف قرآن و اهلبیت، پرورش انسان‌های مستعد و آماده کردن آنان برای مبارزه فرهنگی و عقیدتی با معارضان و مخالفان قرآن و اهلبیت بود. شیخ طوسی در حدود 170 نفر از یاران و شاگردان آن حضرت را فهرست کرده است که بیشتر آنان از امام سجاد بهره‌‌های علمی برده و روایت نقل کرده‌‌اند. در اینجا به چند تن از چهره‌‌های معروف آنان اشاره می‌‌کنیم:
1 ـ ابو حمزه ثمالی: وی رهبری شیعیان کوفه را به عهده داشت و در علم حدیث و تفسیر به مراتب عالی دست یافته و مورد علاقه و اعتماد امامان معصوم قرار گرفته بود. ابو حمزه از جمله یاران نزدیک امام بود که امام سجاد برای اولین بار قبر امام علی را ـ که تا آن زمان نامعلوم بود ـ به وی شناساند و او به همراه شماری از فقیهان شیعه به زیارت حضرت علی می‌‌رفت. تفسیر قرآن، کتاب نوادر، کتاب زهد، رساله حقوق امام سجاد، دعای ابو حمزه ثمالی از جمله آثار این شایسته ترین شاگرد مکتب امام چهارم می‌‌باشد.
2 ـ یحیی بن ام طویل مطعمی: وی از شاگردان نزدیک امام چهارم بود و با شهامت و جرات تمام، طرفداری خود را از اهلبیت و دشمنی اش را با ستمگران عصر علنی کرده و بدون واهمه ابراز می‌‌داشت. او وارد مسجد پیامبر شده و با کمال شجاعت، در میان مردم حاضر، خطاب به زمامداران مستبد و خودخواه می‌‌گفت: ما مخالف شما و منکر راه و روش شما هستیم، میان ما و شما دشمنی آشکار و همیشگی است.[1] و گاهی در میدان بزرگ کوفه ایستاده و با صدای رسا می‌‌گفت: هر کس علی را سب کند، لعنت خدا بر او باد. ما از آل مروان بیزار هستیم.[2]
3 ـ محمد بن مسلم بن شهاب زهری: وی که در ابتدا از علمای اهل سنت بود، در اثر معاشرت با امام چهارم و بهره‌‌های شایان علمی که از آن حضرت می‌‌برد، به حضرت سجاد علاقه شدیدی پیدا کرد و از آن حضرت همیشه با لقب زین العابدین یاد می‌‌کرد. امام چهارم نیز از این ارتباط استفاده کرده و در مناسبت‌های مختلف او را از یاری رساندن به ستمگران بر حذر می‌‌داشت و در نامه مفصلی، عواقب ارتباط و تمایل به زمامداران ستم پیشه را به وی گوشزد نمود. او از افرادی است که بیشترین بهره را از امام چهارم برده است.
روزی زهری به حضور حضرت سجاد آمد، امام وی را افسرده و اندوهگین دیده و علت را پرسید. زهری گفت: ای پسر پیامبر! اندوه من از سوی برخی مردم به ویژه افرادی است که به آنان خدمت کرده‌ام ولی آنها بر خلاف انتظار من به من حسد ورزیده و چشم طمع به اموالم دوخته‌‌اند.
امام چهارم در ضمن ارائه رهنمودهای راهگشایی، به وی فرمود: «اگر از زبانت مواظبت کنی همه دوستان و آشنایانت در اختیار تو خواهند بود.» آنگاه حضرت افزود: «زهری! کسی که عقلش کامل‌ترین اعضاء وجودش نباشد، با کوچک‌ترین اعضایش (زبان) هلاک می‌‌شود.»
پیشوای چهارم ضمن اشاره به مهم‌ترین رمز توفیق در زندگی فرمود: اگر دیدی که مسلمانان تو را احترام می‌‌کنند و بزرگ می‌‌شمارند، بگو آنها بزرگوارند که با من چنین رفتار می‌‌کنند و اگر از مردم نسبت به خود بی‌توجهی مشاهده کردی، بگو از من خطایی سر زده که مستوجب چنین بی‌احترامی شده‌ام.
هرگاه چنین اندیشیده باشی و طبق این اندیشه عمل کنی، خداوند متعال زندگی را بر تو آسان کرده، دوستانت زیاد و دشمنانت به حداقل خواهند رسید. در این صورت نیکی‌های دیگران تو را خوشحال می‌‌کند و از بدی و اذیت‌های آنان آزرده نخواهی شد.[3]
ابان بن تغلب، بشر بن غالب اسدی، جابر بن عبدالله انصاری، حسن بن محمد بن حنفیه، زید بن علی بن الحسین، سعید بن جبیر، سلیم بن قیس هلالی، ابو الاسود دؤلی، فرزدق شاعر، منهال بن عمرو اسدی، معروف بن خربوذ مکی و حبابه والبیه از جمله معروفترین شاگردان و یاران امام سجاد محسوب می‌‌شوند که در تداوم نهضت کربلا و رساند پیام امام سجاد به نسل‌های آینده نقش مهمی داشته‌‌اند.
همچنین حضرت زین العابدین با گرامی داشتن شعرای متعهد، از آنان به عنوان زبان گویای اهلبیت بهره می‌‌برد. کمیت بن زیاد اسدی و فرزدق شاعر از جمله آنان می‌‌باشند.
[1] . معجم رجال الحدیث، ج 21، ص 38.
[2] . اصول کافی، باب مجالسهٔ اهل المعاصی، حدیث 16.
[3] . بحار الانوار، ج 71، ص 156.
