ائمه معصومین در قله‌‌های رفیع فضیلت و کمال چنان می‌‌درخشیدند که در طول قرن‌ها چشمان تمام بشریت را خیره کرده‌‌اند، از این رو دوست و دشمن با دیدن این کمالات و فضائل نسبت به آنان سرتعظیم فرود آورده و لب به تحسین گشوده‌‌اند، که در صورت مراجعه به کتب مورخین و سیره نویسان اعم از شیعه و سنی، اعتراف به عظمت آن بزرگواران به وضوح مشهود است.

امام باقر نیز چنان عظمت معنوی خیره کننده‌ای داشتند که دانشمندان دیگر مذاهب را به تحسین وادار کرده است، از جمله ذهبی و صفدی از دانشمندان بنام اهل تسنن می‌‌نویسند: « [امام باقر] از کسانی است که بین علم، فقه، دیانت، وثاقت و متانت جمع کرده و برای خلافت اهلیت داشته است.» [1]

از ویژگی‌های ممتاز امام باقر موقعیت ممتاز علمی ایشان در بین تمام دانشمندان آن زمان بود که با اظهار گوشه‌‌‌‌هایی از علم لدنی خود، ضعف و حقارت علوم اکتسابی و بشری را آشکار ساخت و تمام دانشمندان را مجذوب قدرت علمی خود نمود تا جایی که بزرگ ترین دانشمندان، خود را در مقابل عظمت علمی امام حقیر می‌‌شمردند.

عبدالله بن عطاء می‌‌گوید: «دانشمندان را از نظر علمی نزد هیچ کس کوچک‌تر از آنها نزد ابی جعفر ندیدم.‏‏» سپس اضافه می‌‌کند: «حکم[بن‌عیینه] را دیدم که نزد امام مغلوبی بیش نبود و حال آن که «حکم» عالم برجسته و بزرگی در زمان خود بود.‏‏»[2] و در بعضی متون نقل شده که او گفته است: [در مقابل امام باقر انگار] «حَکَم، مانند دانش‌آموز خردسالی نزد معلم خود بود.»[3]

این ویژگی امام چنان برجسته بود که به لقب «باقر» یعنی شکافنده علوم مشهور گردید. مورخین در توضیح این لقب امام می‌‌نویسند: «محمد بن علی، باقر نامید شد به خاطر اینکه او علم و دانش را شکافت و اصل و باطن علم را شناخت.»[4]

هشام بن عبدالملک، امام باقر را از مدینه به شام تبعید کرد، امام در مدت حضور در شام، در میان مردم می‌‌نشست و سؤالات آنان را پاسخ می‌‌داد. روزی مشاهده نمود که عده‌ای از مسیحی‌ها به بالای کوهی می‌‌روند، امام فرمود: این گروه به کجا می‌‌روند؟ مردم پاسخ دادند: آنها در هر سال یک روز به نزد دانشمند خود می‌‌روند و سؤالاتشان را از او می‌‌پرسند. امام از علم و دانش او پرسید، مردم در پاسخ عرض کردند: او عالم‌ترین آنهاست.

آن حضرت به اتفاق اصحابش همراه با مسیحی‌ها به بالای کوه رفتند. وقتی نزد آن عالم مسیحی رسیدند از امام پرسید: آیا تو از ما مسیحی‌ها هستی یا از امت مرحومه (مسلمانان)؟ امام فرمودند: از امت مرحومه هستم. پس پرسید؟ آیا از دانشمندان آنان هستی یا از جاهلین آنها؟ امام فرمود: از جاهلین آنها نیستم.

پس آن مسیحی رو به امام عرض کرد: آیا می‌‌پرسی یا بپرسم؟ امام فرمود: بپرس. هر سؤالی که نصرانی پرسید، امام جوابش را بیان فرمود، از جمله این سؤال را پرسید که: دو برادر در یک زمان متولد می‌‌شوند و در یک ساعت می‌‌میرند و در قبر واحدی دفن می‌‌شوند ولی یکی از آنان 150 سال عمر کرده و دیگری 50 سال، این دو برادر چه کسانی هستند؟

امام فرمود: این دو برادر «عزیر» و «عزره» هستند که سی سال با هم زندگی کردند، پس به امر خدا «عزیر» صد سال مرد ولی «عزره» زندگی می‌‌کرد، پس خداوند «عزیر» را زنده کرد و بیست سال با هم زندگی کردند و با هم از دنیا رفتند. در این لحظه بود که دانشمند نصرانی رو به مسیحی‌ها کرد و گفت: «هرگز احدی را عالم تر از این مرد ندیده‌ام.» «تا زمانی که این مرد در شام است در مورد هیچ حرفی از من سؤال نکنید.»[5]

[1] . سیر اعلام النبلاء، ذهبی، مؤسسهٔ الرسالهٔ، ج 4، ص 402؛ تاریخ الاسلام، ذهبی، دارالکتاب العربی، ص 402؛ الوافی بالوفیات، صفدی، النشرات الاسلامیه، ج 4، ص 102.

[2] . تذکرهٔ الخواص، سبط بن جوزی، مؤسسه اهل البیت، ص 302؛ البدایهٔ و النهایهٔ، ابن کثیر دارالکتب العلمیهٔ، ج 9، ص 323.

[3] . الارشاد، همان، ص 263.

[4] . سیر اعلام النبلاء، همان، ص 402؛ الوافی بالوفیات، صفدی، همان، ص 102؛ تاریخ الاسلام، همان، ص 263.

[5] . بحارالانوار، مجلسی، همان، ص 313.