یکی از معروف‌ترین کنیه‏های حضرت زهرا3 ام‏ابیها است. مفسرآن گرانقدر فرموده‏اند چون این آیه نازل شد:

﴿النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَأَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ﴾.[1] پیامبراکرم6 به مؤمنین از خودشان سزاوار‌تر است و زن‌های آن حضرت مادران آنها هستند.

البته این آیه کریمه در مدینه نازل شده و به موجب این آیه همسران رسول خدا6 هر یک به کنیه امّ المومنین مفتخر شدند و همگی مادران امت محسوب گردیده و طبق این فرمان الهی بعد از رحلت رسول خدا6 تا آخر عمر هیچکس حق ازدواج با همسران آن حضرت را نداشت.

فاطمه3 پس از نزول این آیه کریمه آمد نزد پدر و عرض کرد: یا رسول الله! من نیز برای خود امتیازی می‏خواهم، رسول خدا6 دخترش را چون جان شیرین در آغوش گرفت و او را بوسید و کنیه ام ابیها را به او اختصاص داد.[2] یعنی اگر زن‌های من مادرهای امت من هستند تو زهرا جان مادر من هستی. ام ابیها یعنی مادر پدرش. و ام در لغت به معنی اصل و ریشه است و به معنی پناهگاه نیز گفته شده است زمین را از آن جهت امّ نامیده‏اند که اصل و ریشه انسان است و تمام انسان‌ها از خاک آفریده شده‏اند.

و مادر را از آن جهت امّ گویند که اصل وجود انسان، پناهگاه و مرجع و محل امید انسان است. و مکه را امّ‏القری گویند به خاطر این که زمین از زیر خانه کعبه پهن شده و گسترش یافته است.

فاطمه زهرا3 را از آن جهت امّ‏ابیهایش گویند که حاصل عمر حضرت رسول اکرم6 است و غرض اصلی رسول خدا6 و مقصد کلی آن حضرت، وجود نازنین حضرت فاطمه بود و در حقیقت معنی دیگرش این است که فاطمه اگر نبود رسول خدا هم نبود.

و بعضی می‏گویند هرگاه پدر پسرش را دوست بدارد او را از راه علاقه پدرجان صدا می‏زند و مادر نیز فرزندش را مادرجان صدا می‏زند خاتم‏الانبیا6 از آنجا که دخترش فاطمه را خیلی دوست داشت از آن جهت او را ام‏ابیهایش خوانده است.

اینک از آنان که حق این بانوی بزرگوار را ضایع نموده و به ایشان ستم نمودند می‏پرسیم آیا معنی ام‏ابیها را می‏دانند یا خیر؟ اگر می‏دانند در روز جزا در برابر خداوند متعال و رسول خدا6 چه پاسخی خواهند داد؟ به قول رسول خدا6 که به سلمان فارسی فرمود: ویل‏لمن یظلمها اویظلم امیرالمؤمنین علیّاً. وای بر آن کسی که به فاطمه3 ظلم می‏کند و یا به امیرالمومنین علی7 ستم می‏نماید.

آری،

وجوهی برای تفسیر این کنیه مبارکه حضرت زهرا ذکر فرموده‏اند که به بعضی از آنها اشاره می‌شود از آن جمله در کتاب «فاطمهٔ الزهرا سیدهٔ نساءالعالمین» تألیف عماد زاده[3] ده ویژگی در مورد «امّ‌ابیها» ذکر کرده است:

1 ـ چون روز قیامت لوای شفاعت به دستور پیغمبر6 بلند کنند.

تمام پیامبران به رسول خدا6 پناهنده می‏شوند و آن جناب نیز فرمان شفاعت را به دست زهرا می‏سپارد.

2 ـ از شدت علاقه رسول خدا6 دخترش را مکنّی به ام ابیها فرمود.

3 ـ چون زهرا3 روشن کننده دایره وجود است و منشاء حقیقت انوار محمد6 از این جهت به این کنیه زینت یافته است.

4 ـ چون باید تمام موجودات جهان از فیض وجود رسول اکرم6 بهره‏مند شوند، این فیض پس از رسول خدا توسط دخترش زهرا و یا توسط اولاد معصومش و ذریه‏هایش به عوالم ملک و ملکوت افاضه می‌شود، از این جهت ام‏ابیهایش گویند.

5 ـ چون حقیقت وجود پیغمبر اکرم6 در فاطمه زهرا تبلور یافته از آدم تا خاتم از این مادر که منشاء خیر و برکت بوده و بهره گرفته‏اند ازاین جهت به کُنْیه ام‏ابیها مکنّی گردیده است.

6 ـ چون فاطمه علت وجودی حضرت آدم پدر همه انسان‌ها است و برای پدرش منشاء آثار و افاضات الهی بوده است از این جهت به این کُنْیه مکنّی شده است.

7 ـ اهمیت فاطمه در سلسله مراتب انوار وجودی، به منزله ماهیت و حقیقت آن انوار است و علماء فرموده‌اند:که ماهیت همواره منشا وجود است، و از این جهت فاطمه3 را ام‏ابیها گویند که منشاء وجودی پدر بزرگوارش گردیده است.

و باید گفت که حضرت صدیقه کبری شجره ولایت است که به دست مقام نبوت غرس شد و به او خطاب ام‏ابیها کرد. یعنی؛ تا تو در جنبه ولایت مطلقه ما هستی من به این مقام رسیدم.

8 ـ برخی از عرفا می‏گویند که منظور از ام ابیها وحدت روحی است که بین این پدر و دختر و داماد بوده است.

9 ـ یا برای این ام ابیهایش خوانند که علیّت و ثمره خلقت است چنانچه قبلاً در همین کتاب ذکر شد که در شب معراج به پیامبرش فرمود. . . وَلَوْلَافٰاطِمَة لَمٰا خَلَقْتُکما

اگر فاطمه نبود شما و علی را خلق نمی‏کردم. پس می‏توان گفت که فاطمه3 ثمره خلقت است.

10 ـ یا به‏ خاطر این است که افاضه انوار ربوبی در عالم هستی باید مانند افاضه انوار چراغ باشد و فاطمه مشکوهٔ انوار الهیه و شبکه خروج انوار ربوبی در عالم آفرینش است از این جهت وی را پدر بزرگوارش ام ابیها خواند.

در مسند احمد حنبل نقل شده:

نَظَرَ النَّبِیُّ6 اِلی عَلِيٍّ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ وَ فَاطِمَةَ:.

فَقالَ: أَنَا حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبَكُمْ وَ سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمَكُم‏.[4]

روزی رسول خدا6 نگاهش به حضرت علی و فاطمه و حسن و حسین افتاد فرمود:

من با تمام وجودم با کسی که با شما بجنگد در جنگ هستم و هر کس که با شما از در صلح و سازش در آید با آن در صلح و سازشم (یعنی من با دشمنان شما دشمن و با دوستان شما دوست هستم) .

***

فاطمة بضعة منی و هی نورعینی و ثمرة فوادی و روحی التی بین جنبی و هی الحوراء الانسیة. .[5]

فاطمه پاره‏ای از تن من است و او نور چشمانم و میوه دل من است و روح من است در بین دو پهلویم و او حوریه‏ای است در لباس انسان.

و در همان سند به روایت از اسماء بنت عمیس از رسول خدا6 روایت شده که فرمود:

ان فاطمة خلقت حوریة فی صورة انسیه.

همانا فاطمه حوریه‏ای است که در صورت انسان آفریده شده است.

و باز در همان سند از رسول خدا6 روایت شده که فرمود: شبی که معراج رفتم جبرئیل دست مرا گرفته داخل بهشت شدیم و از رطب بهشتی به من داد چون خوردم و به زمین آمدم با خدیجه همخوابه شدم و آن بانو به زهرا حامله شد.

از این روی فاطمه3 حوریه‏ای است در لباس انسان و هر وقت مشتاق بوی بهشت می‏شوم دخترم فاطمه را می‏بویم.

در بعضی از روایات آمده که معراج پیامبر یک بار نبوده بلکه دفعات مختلف به معراج سفر کرده است. زیرا مرحوم علامه مجلسی در مورد معراج رسول خدا6 در حیوهٔ القلوب می‏فرماید: پیامبر خدا در سال دوازدهم بعثت از خانه اُمّ‏هانی از مکه معظمه به معراج رفته است. و همه می‏دانیم که هجرت پیامبر عظیم‏الشان اسلام در سال سیزدهم بعثت صورت گرفته است. چطور ممکن است حضرت زهرا هنگام هجرت یک ساله باشد و حال آن که حضرت فاطمه3 یک سال بعد از هجرت به ازدواج امیرالمؤمنین علی در آمده است و سن مبارکش در هنگام ازدواج نه سال بود در نتیجه اگر روایات بالا را بپذیریم باید قبول کنیم که پیامبر خدا معراج‏های متعدد داشته در این صورت با اطمینان بیشتری متن حدیث را قبول خواهیم نمود.

و نیز در بعضی از روایات وارد شده است که حورالعین از نور وجود فاطمه خلق شده است البته باید هم چنین باشد زیرا او فرزند پیامبر آخرالزمان است.

[1] . احزاب / 6 .

[2] . ریاحین الشریعه ج7/1 .

[3] . فاطمهٔ الزهرا سیدهٔ نساء العالمین ، عماد زاده ، ص 91.

[4] . سند سابق نقل از مُسند احمد بن حنبل / 442.

[5] . من لا یحضره الفقیه ، ج 2 ، ح 241 ، شیخ صدوق.