1. کلمه «اِنَّمَا» بر تخصیص دلالت می‎کند. یعنی ولایت بر مسلمانان؛ مخصوص خدا، پیامبر خدا و مؤمنانی است که در آیه توصیف شده‎اند. زمخشری در این زمینه می‌گوید:

معنای «انما» این است که موالات مخصوص آنها (کسانی که در آیه ذکر شده‎اند) می‎باشد.

2. در مورد این که مقصود از ولایت چیست، دو دیدگاه وجود دارد. علمای اهل سنت آن را به معنای محبت و نصرت، و علمای شیعه آن را به معنای زعامت و رهبری دانسته‎اند.

3. دلیل قول شیعه این است که:

اولاً؛ ولایت به معنای محبت و نصرت به پیامبر و عده‎ای از مؤمنین اختصاص ندارد، بلکه امری عمومی است. یعنی همه مؤمنین باید دوستدار و یاور یکدیگر باشند، چنان‎که قرآن کریم می‎فرماید:

﴿وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِياءُ بَعْض﴾.[1]

ثانیاً؛ روایات بسیاری از طریق شیعه و اهل سنت وارد شده که آیه در شأن علی7 نازل شده است، آن‎گاه که فقیری وارد مسجد شد واز مردم کمک خواست، و کسی به او کمک نکرد، علی7 که در حال رکوع بود، با دست خود به او اشاره کرد و انگشتر خویش را به او داد، سپس آیه یاد شده، بر پیامبر اکرم6 نازل شد.[2]

4. دلیل قول اهل سنت این است که این آیه بین آیاتی واقع شده است که مسلمانان را از ولایت اهل کتاب نهی کرده است. بنابراین، سیاق آیات قرینه است بر این که مقصود از ولایت در آیه مورد بحث نیز محبت و نصرت می‎باشد.

لیکن این استدلال صحیح نیست، زیرا قرینه سیاق، دلیل ظنّی است نه قطعی، و دلیل ظنی در جایی قابل استناد است که دلیلی بر خلاف آن نباشد. در این‎جا نیز و آن چه در اثبات قول نخست گفته شد، با قرینه سیاق مخالف است، در این صورت نمی‎توان به آن استناد کرد. در اینجا دو سئوال مطرح است:

1 . پرسش

اگر آیه در شأن علی7 نازل شده است، چرا عبارت جمع ﴿الَّذِينَ آمَنُوا﴾ به کار رفته است؟

پاسخ

به کار بردن لفظ جمع در مورد یک فرد به قصد تعظیم و تکریم و در کلام عرب و غیر آن، رایج است.[3] نیز ممکن است حکمت آن تشویق مؤمنان به انفاق در راه خدا باشد، که حتی در حال نماز نیز از آن غفلت نکنند.[4]

2 . پرسش

چگونه امام علی7 متوجه فقیر شد، با این‎که در حال خواندن نماز بود و آن حضرت در حال نماز جز به خدا به چیز دیگری توجه نمی‎کرد، چنان‎که نقل شده است، تیری به پایش رفته بود و او طاقت تحمل درد جراحی آن را نداشت، تا این که در حال نماز آن را از پای او بیرون آوردند ؟!

پاسخ

توجه به فقیر و صدقه دادن به او کاری پسندیده و عبادت است، و خود نوعی توجه به خدا است. بنابراین، مایه عیب و نقص نخواهد بود. آن چه شایسته مقام اولیای الهی نیست، منصرف شدن از خدا به غیر خداوند است. و اصولاً ممکن است این کار به خواست خداوند انجام شده تا هم اهمیت انفاق نشان داده شود، و هم زمینه‎ای برای نزول آیه ولایت فراهم گردد.

[1] . توبه/ 72.

[2] . به تفسیر المیزان، ج 6، ص 20ـ16 و المراجعات، ص 161ـ160 رجوع شود.

[3] . مجمع البیان، ج 4 ـ 3، ص 211.

[4] . الکشاف، ج 1، ص 649.