معنای اوّل، «امّ ابیها» این است که حضرت زهرا علّت غایی (و نهایی) برای پیغمبر اکرم بودند.[1]
در روایت معروف «لَوْلاكَ لما خَلَقْتُ الأفْلاكَ وَ لَوْلا عَلیٌ لَمْا خَلَقتُكَ و لَولا فاطِمَةُ لَمْا خَلَقْتُكُما»[2] که قسمت اوّل آن، یعنی عبارت«لَوْلاكَ لما خَلَقْتُ الأفْلاكَ» از جهت سند متواتر است و شیعه و سنّی، گرچه با الفاظ مختلف، ولی همگی نقل کرده‌اند.[3] پروردگار عالم فرموده است: یا رسول الله، علت غائی عالم وجود، تو هستی و اگر تو نبودی، عالم را خلق نمی‌کردم.
و عبارت «و لَوْلا عَلیٌ لَمْا خَلَقتُكَ و لَولا فاطِمَةُ لَمْا خَلَقْتُكُما»، اگرچه از جهت سند مانند قسمت اوّل نیست، امّا از اسرار شیعه است و مضمون آن در روایات و زیارات زیاد آمده است. اگر امیرالمؤمنین علی نبودند، خداوند پیغمبر اکرم را خلق نمی‌کرد. یعنی علت غائیه پیغمبر اکرم، علی است.
در ادامه روایت، خداوند خطاب به رسول‌اکرم در معراج می‌فرماید: یا رسول الله! علت غائیه عالم، تو هستی و علت غائی تو، امیرالمؤمنین علی است و علّت غائی امیرالمؤمنین و تو، زهرا است.
این معنا، به این امر برمی‌گردد که حضرت زهرا، علّت غائیه عالم وجود هستند و خداوند به خاطر حضرت زهرا، عالم وجود را خلق کرده است. به عبارت ساده‌تر، حضرت زهرا، نزد خداوند متعال به اندازه‌ای قدر و منزلت دارند که اگر به خاطر حضرت زهرا نبود، عالم هستی موجود نمی‌شد و همه عالم، به طفیل وجود ایشان پدیدار شده است.
و شاید معنای اینکه پیامبراکرم ایشان را «ام ابیها» می‌خوانند، این باشد که پیغمبر اکرم به حضرت زهرا اشاره می‌کنند که علّت غائیه برای من، تو هستی و خداوند، به خاطر تو، مرا خلق کرده است. با این معنا، خواه ناخواه، حضرت زهرا علّت غائیه دین پیغمبر اکرم و علت غائیه امامت هستند.
بزرگان و اهل دل بر روی این معنا پافشاری دارند و بر این اساس، به روایت «لَوْلاكَ لِما خَلَقْتُ الأفْلاكَ وَ لَوْلا عَلیٌ لَمْا خَلَقتُكَ وَ لَولا فاطِمَةُ لَمْا خَلَقْتُكُما»، اهمیّت خاصّی می‌دهند.
[1] . ر.ک: مقاتل الطالبین، ص 29؛ بحارالأنوار، ج 43، ص 19 و ...
[2] . الجنّهٔ العاصمهٔ، ص 148 ، مجمع النورین، ص 14.
[3] . بحارالانوار، ج 15، ص 28؛ ج 16، ص 406؛ ینابیع المودهٔ، ج 1، ص 24؛ کشف الخفاء، ج 2، ص 164.
