مفهوم آزادی، از جمله مباحث بسیار مهم و مطرح در بحث آزادی است. تاکنون برداشت‌های متعددی از آزادی صورت گرفته است. هر چند که این تعابیر مختلف است، از طرفی دارای مفهوم واحد و مشترکی هستند. این مفهوم واحد مشترک، بر اساس تحلیل مفهومی آزادی و تحلیل عناصر و مولفه‌های آن به دست می‌آید.
براین اساس، اگر بخواهیم چنین تحلیلی را از آزادی ارائه کنیم، به مولفه‌‌ها و عناصر تشکیل دهنده آن می‌رسیم که عبارتند از:
1. فاعل: مراد از این مولفه، شخصی است که متصف به وجدان یا فقدان وصف آزادی است. در پاسخ به پرسش «آزادی چه کسی؟» عنصر «فاعل» مطرح می‌شود.
2. مانع: مراد از این مولفه، شخص، اشخاص یا اشیایی است که مانع برخورداری فرد دیگری از آزادی می‌شوند. پرسشی که در این جا مطرح می‌شود این است که «آزادی از چه چیز و یا چه کسی؟». در پاسخ به این پرسش، مولفه دوم (مانع) مطرح می‌گردد.
3. هدف: مراد از این مولفه، قصد و غرضی است که فرد برای انجام آن نیازمند برخورداری از آزادی است و یا حقوقی است که برخوداری از آنها، هدف اساسی فرد است. در این جا این مولفه در پاسخ به این پرسش مطرح می‌شود که «آزادی برای چه؟».
همان طوری که ملاحظه می‌شود، مفهوم آزادی دارای سه مولفه فاعل، مانع و هدف است و بر این اساس، می‌توان آزادی را این گونه تعریف کرد:
آزادی فرد یا افرادی از قید فرد یا افراد دیگر برای انجام دادن رفتاری خاص و یا برخورداری از حقوق اساسی خود.[1]
با توجه به آنچه گذشت، پرسش اصلی مقاله حاضر این است: مفهوم آزادی در قرآن چیست؟ این پرسش را می‌توان با تعابیر دیگری طرح کرد: آیا بر اساس آیات قرآن، می‌توان مفهومی واحد برای آزادی استنتاج و استخراج کرد؟ مولفه‌‌ها و عناصر اساسی آزادی در قرآن چیست؟ چگونه می‌توان تحلیل مفهومی از آزادی ارائه کرد؟
به نظر می‌رسد بتوان براساس مدل و الگوی مذکور به تحلیل مفهوم آزادی پرداخت و عناصر و مولفه‌های آن را بیان کرد. در این راستا، در صدد تبیین دیدگاه قرآن درباره فاعل، مانع و هدف آزادی به عنوان سه مولفه اساسی آزادی هستیم؛ بنابراین به دنبال آزمون امکان یا عدم امکان به کارگیری این مدل نظری در آیات قرآن هستیم و در صورت امکان، دیدگاه ویژه قرآن را درباره نوع خاص هر یک ازاین مولفه‌‌ها جست و جو خواهیم کرد.
[1] . اين تعريف و تحليل مفهومى مبتنى بر ديدگاهى است كه يكى از نويسندگان غربى به نام مك كالوم (Mac Callum ) طرح و بسط داده است. وى بر اين باور است كه مفهوم (Concept ) آزادى واحد و برداشت‌هاى (Conceptions ) از آن متعدد است. از نظر وى اين برداشت ها بر اساس تإكيد بر مولفه هاى سه گانه و يا برخى از آنها شكل مى‌‌گيرد.
