درباره‌ی نقش تقوا در سنجش ارزش آدمی‌در روایات، حکایت زیبایی آمده است که روزی سلمان فارسی وارد مسجد نبوی شد و صحابه‌ی پیامبر به احترام او از جای خود برخاستند و در صدر مجلس به او جای دادند. لحظه‌ای نگذشته بود که یکی از صحابه‌ی معروف نیز وارد مسجد شد، و چون سلمان را در صدر مجلس مشاهده کرد؛ لب به اعتراض گشود و گفت: «این مرد ایرانی و عجمی‌که در صدر مجلس نشسته، در میان عرب‌ها چه می‌کند؟»
رسول خدا با شنیدن این سخن غیر‌اسلامی‌به خشم آمد و بر بالای منبر قرار گرفت و فرمود:
«ای مردم! آگاه باشید که تمام انسان‌ها از زمان حضرت آدم تا زمان ما مثل دندان‌های ما یکسانند، عرب بر عجم، گندمگون بر سیاه پوست امتیازی ندارد، مگر به تقوا». [1]
در روایتی دیگر آمده است؛ که روزی عمر به عنوان تحقیر از حضرت سلمان پرسید: تو کیستی و چیستی؟ سلمان بی‌درنگ جواب داد: «اول، من و تو نطفه‌ی گندیده و بد‌بو بودیم، طولی نمی‌‌کشد که با مرگ، بدن من و تو تبدیل به جسدی متعفن و نامطلوب خواهد شد، و چون قیامت بپاخیزد، و میزان‌ها برپا گردد، هر کس میزان اعمال او افزون‌تر و تقوایش بیشتر باشد، به خدا نزدیک‌تر خواهد بود.» [2]
مولای متقیان امیر مؤمنان علی در آخرین لحظات عمر شریف خویش، نخستین موضوعی را که مورد تأکید و سفارش قرار دادند، «تقوا» بود. که این خود، ارزش این صفت را نشان می‌دهد.
اگر سخنان امام علی را در نهج البلاغه که برادر قرآن است، بررسی کنیم به این نتیجه خواهیم رسید که طولانی‌ترین خطبه و سخنان آتشین آن بزرگوار، در مورد تقوا و تهذیب نفس ایراد گردیده است. خطبه‌ی 184 معروف به «خطبه همام» از جمله این سخنان است، که در روح پرهیزکاران اثری عمیق بر جای می‌گذارد و شنونده را دگرگون می‌سازد.
مولای متقیان در مورد ارزش تقوا می‌فرمایند:
«پرهیزکاری، رئیس سایر اوصاف پسندیده است». [3]
و در سخن دیگر این ویژگی را از «اخلاق و سیره‌ی تمام پیامبران» معرفی می‌کنند. ایشان در فرازی دیگر، این حالت را «بهترین توشه برای عالم آخرت» دانسته، و در بیانی دیگر این ویژگی را «قوی‌ترین اساس انسانیت و اوصاف سجایای اخلاقی» می‌دانند. [4]
[1] . مستدرك الوسائل، ج 12، ص 89، ش 13598.
[2] . شرح من لایحضره الفقیه، ج 13، ص 164.
[3] . نهج البلاغه فیض الاسلام، ص 1278؛ «التقی رئیس الاخلاق».
[4] . نهج البلاغه فیض الاسلام، ص 1278؛ «التقی رئیس الاخلاق».
