سیری کوتاه در منابع دینی ما نشان می‌دهد که عقل از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. اساساً مخاطب دستورات دینی، عقل انسان است و از همین رو فقیهان و متکلمان اسلامی، ابتدایی‌ترین شرط تکلیف را برخورداری از عقل برشمرده‌اند.[1] در روایات ارزش عقل به شیواترین وجه بیان گشته است. به عنوان نمونه از رسول خدا6 نقل است که همه خوبی‌ها با عقل به دست می‌آید و آن کس که بهره از عمل ندارد، بهره‌ای از دین ندارد.[2] اولین آفریده خداوند عقل است.[3] و خداوند میان بندگانش چیزی برتر از عقل تقسیم نکرده است.[4]

و نیز نقل است که جماعتی در محضر رسول خدا کسی را می‌ستودند تا آنجا که همه خصال خیر را برشمردند. پیامبر6 فرمودند: عقل او چگونه است؟ گفتند: یا رسول الله! ما از کوشا بودن او در امر عبادت و انواع خوبی‌ها سخن می‌گوییم و شما از عقل او می‌پرسید؟! حضرت فرمودند: انسان نابخرد با نابخردی‌اش خود را به بلایی بزرگ‌تر از فسق و فجور انسان گناه‌کار مبتلا می‌سازد و جز این نیست که فردای قیامت، بالا رفتن درجات بندگان و دست‌یابی آثار، به قرب الهی به اندازه عمل ایشان است.[5]

[1] . در بسیاری از ابواب فقه، شرائط عامه تکلیف مطرح شده است از جمله شرایط وجوب زکات، تحریر الوسیله، امام خمینی، ج 1، ص 313.

[2] . بحار الانوار، علامه مجلسی;، چاپ بیروت، ج 74، ص 160.

[3] . بحار الانوار، علامه مجلسی;، چاپ بیروت، ج 1، ص 97.

[4] . الکافی، ثقهٔ الاسلام کلینی;، دار الکتب الاسلامیه، ج 1، ص 12.

[5] . مستدرک الوسائل، محدث نوری، مؤسسه آل البیت: ، ج 11، ص 209 و بحار الانوار، ج 74، ص 160.