احتمال دیگر در باب سیاست مامون که ابتکار از خودش بوده و سیاستی در کار بوده، مساله خلع سلاح کردن خود حضرت رضاست و این در روایات ما هست که حضرت رضا روزی به خود مامون فرمود؛ هدف تو این است. می‏دانید وقتی افرادی که نقش منفی و نقش انتقاد را دارند، به یک دستگاه انتقاد می‏کنند، یک راه برای اینکه آنها را خلع سلاح کنند این است که به خودشان پست ‏بدهند، بعد اوضاع و احوال هر چه که باشد، وقتی که مردم ناراضی باشند آنها دیگر نمی‏توانند از نارضایی مردم استفاده کنند و بر عکس، مردم ناراضی علیه خود آنها تحریک می‏شوند، مردمی که همیشه می‏گویند خلافت‏ حق آل علی است، اگر آنها خلیفه شوند دنیا گلستان خواهد شد، عدالت اینچنین بر پا خواهد شد و از این حرفها. مامون خواست ‏حضرت رضا را بیاورد در منصب ولایتعهدی تا بعد مردم بگویند: نه، اوضاع فرقی نکرد، چیزی نشد، و یا [آل علی را] متهم کند که اینها تا دست ‏خودشان کوتاه است این حرفها را می‏زنند ولی وقتی که دست‏ خودشان هم رسید دیگر ساکت می‏شوند و حرفی نمی‏زنند.

بسیار مشکل است که انسان از دیدگاه تاریخ بتواند از نظر مامون به یک نتیجه قاطع برسد. آیا ابتکار مامون بود؟ ابتکار فضل بود؟ اگر ابتکار فضل بود روی چه جهت بود؟ و اگر ابتکار مامون بود آیا حسن نیت داشت‏یا حسن نیت نداشت؟ اگر حسن نیت داشت در آخر برگشت‏یا برنگشت؟ و اگر حسن نیت نداشت‏ سیاستش چه بود؟ اینها از نظر تاریخ، امور شبهه ‏ناکی است. البته اغلب اینها دلایلی دارد ولی یک دلایلی که بگوییم صد در صد قاطع است نیست و شاید همان حرفی که شیخ صدوق و دیگران معتقدند [درست ‏باشد] گو اینکه شاید با مذاق امروز شیعه خیلی سازگار نباشد که بگوییم مامون از اول صمیمیت داشت ولی بعدها پشیمان شد، مثل همه اشخاص که وقتی [دچار سختی می‏شوند تصمیمی مبنی بر بازگشت ‏به حق می‏گیرند اما وقتی رهایی می‏یابند تصمیم خود را فراموش می‏کنند: ﴿فَإِذا رَكِبُوا فِي الْفُلْكِ دَعَوُا اللهَ‌ مُـخْلِصينَ لَـهُ الدِّينَ فَلَـمَّـا نَجَّاهُمْ إِلَى الْبَـرِّ إِذا هُمْ يُشْرِكُون‏﴾[1]. قرآن نقل می‏کند که افرادی وقتی در چهار موجه دریا گرفتار می‏شوند خیلی خالص و مخلص می‏شوند، ولی هنگامی که بیرون آمدند تدریجا فراموش می‏کنند. مامون هم در آن چهار موجه گرفتار شده بود، این نذر را کرد، اول هم تصمیم گرفت ‏به نذرش عمل کند ولی کم کم یادش رفت و درست از آن طرف برگشت.

بهتر این است که ما مساله را از وجهه حضرت رضا بررسی کنیم. اگر از این وجهه بررسی کنیم، مخصوصا اگر مسلمات تاریخ را در نظر بگیریم، به نظر من بسیاری از مسائل مربوط به مامون هم حل می‏شود.

[1] . عنكبوت / 65.