برای شناخت اهمیت، ارزش و جایگاه سجده در نظام آفرینش از نظر قرآن باید پیش از هر چیزی به آثار آن توجه شود؛ زیرا شناخت فلسفه و نیز آثار و کارکردهای هر چیزی موجب می‌شود تا انگیزه انجام آن در انسان تقویت شود. از این رو نخست به آثار و کارکردهای سجده در نظام هستی براساس تحلیل و تبیین قرآنی می‌پردازیم.

خداوند در بیان ارزش و اهمیت سجده در نظام هستی به اشکال مختلف به این مسئله توجه داده است که اصولا هدف هستی دستیابی به کمال شایسته هرچیزی است و خداوندی که آفریدگار فرزانه هستی است، درمقام ربوبیت و پروردگاری به این مسئله توجه داده تا هرچیزی را به طریقی به این کمال برساند. لازمه اصلی رسیدن به کمال، پذیرش ربوبیت و پروردگاری الهی است. همه موجودات به اختیار و یا اکراه و اجبار، می‌بایست ربوبیت الهی را پذیرفته و به عنوان پذیرش اطاعت، در پیشگاه الهی سجده کنند[1]

در این میان موجوداتی چون انسان و جنیان، از ویژگی خاصی برخوردارند. آنان در نظام هستی برای عبودیت اختیاری آفریده شده‌اند[2]. از این رو در آنها عقل و دانش و معرفت به عنوان مهم‌ترین ابزار عمل اختیاری، قرار داده شده است. انسان و جنیان برای این که به کمالات خویش دست یابند، باید عبودیت اختیاری را با سجده اختیاری به دست آورند و هر گونه سرپیچی از سجده اختیاری به معنای آن است که از عبودیت اختیاری و رسیدن به کمال سر باز زده‌اند.

از آن جا که دستیابی به کمال در نظام هستی، تنها از راه نزدیکی به خداوند، شدنی است، لازم است که جوینده کمال، خود را به وسیله اسباب و ابزاری، به خداوند نزدیک کند. خداوند تنها راه نزدیکی به خود و دستیابی به کمالات شایسته را، عبودیت و عبادت و اطاعت دانسته است که یکی از مهم‌ترین نمادها و نمودهای عبادت و اطاعت، سجده کردن است. براین اساس می‌توان گفت که انسان از طریق سجده کردن در پیشگاه خداوند و پیشانی برخاک نهادن و اعلان اطاعت خویش می‌تواند به مقام عبودیت و در نتیجه تقرب به خدا برسد و از کمالات بی نهایت خداوندی بهره مند شود.[3]

قرآن کریم سجده را وسیله‌ای برای دستیابی به مقام عبودیت و اطاعت می‌داند و سجده شبانه را به عللی بهترین ابزار برای رسیدن به این مقام می‌شمارد، چنان که در آیه ۹ سوره زمر نیز سجده عابدان خدا در شب را ملاک برتری بر دیگر انسان‌ها می‌داند.

بر این اساس می‌توان گفت مهم‌ترین اثر سجده دستیابی به مقام تقرب الهی است.

به همین دلیل خداوند به حضرت پیامبراکرم6 فرمان می‌دهد برای دست‌یابی به مقام تقرب می‌بایست از راه سجده وارد شود.[4] از این رو پیامبر با سجده‌های طولانی شبانه‌اش به مقام قرب الهی رسید.