یكی از اصول لازم و ضروری خانواده‌ی موفق، تقسیم مناسب و منصفانه‌ی مسئولیت‌ها در خانه و خانواده است. پیوند مودّت و محبّتی كه بین زن و مرد در خانواده به وجود می‌آید، در صورتی مستدام و مستحكم باقی می‌ماند كه علت محدثه‌ی آن دوام یابد. علاقه و مودت میان زن و شوهر، علل و وجوه متفاوتی دارد. یكی از علل آن، این است كه هر دو انسانند و این علاقمندی همنوع به همنوع، یكی از وجوه علاقه‌ی میان همسران است. بعد دیگر علاقمندی، در صورتی محقق می‌شود كه زن و مرد، هر دو دارای روحیه‌ی دیانت و ایمان باشند؛ در این صورت، روحیه‌ی اخوت دینی نیز وجه دیگر علاقمندی زن و شوهر به یكدیگر را تشكیل می‌دهد. هرچه مشابهت و تفاهم روحی افراد بیشتر باشد، عطوفت و مودت بیشتر خواهد بود. از دیگر ابعاد محبت و مودت میان زن و شوهر این است كه هر كدام از آن‌ها، پدر یا مادر فرزندان یكدیگرند و وجود فرزند و علقه‌ای كه هر یك نسبت به وی دارند، می‌تواند عامل دیگری در استحكام بنیان خانواده باشد. امر مهم دیگری كه سبب می‌شود بنیان خانواده تحكیم شود و علاقمندی زن و مرد به یكدیگر فزونی یابد، همكاری متقابل آن‌ها برای گرداندن امر معاش و فروعات آن است. این عامل هم چنان كه می‌تواند یك عامل مثبت قلمداد شود، گاه نیز می‌تواند به عنوان یك عامل مخرب عمل كند.

از مطالعه و بررسی در زمینه‌ی آسیب شناسی خانواده، می‌فهمیم كه اگر تقسیم كار عادلانه و منصفانه‌ای در محیط خانه و خانواده برقرار نشود، خانواده از مرز تعادل خارج می‌شود و این خروج، گامی به سوی ویرانی و تزلزل خانواده است.

یكی از معیارهای تقسیم كار عادلانه این است كه شئونات و ویژگی‌های مسلّم جسمی و روحی زن و مرد در این امر، مورد توجه و ملاحظه قرار گیرد. مسلم است كه توجه به لطافت و ظرافت روحیه‌ی زن و لزوم پوشیدگی در برابر نامحرمان و حفظ مراتب بالای حجاب و عفاف، مقتضی است كه وی بیشتر پذیرای امور داخلی محیط خانه و خانواده باشد و امور مربوط به خارج از محیط خانه، به مرد واگذار شود.

البته باید در نظر داشت، این تقسیم كار، تقسیم اولیه‌ای برای امرار معاش است و همكاری مرد در داخل خانه می‌تواند تحت عناوین مثبت دیگری مورد تأكید واقع شود و هم چنین كار زن در خارج از خانه نیز، تحت شرایطی خاص و با رعایت ضوابطی ویژه، می‌تواند مورد مقبولیت قرار گیرد.

تقسیم عادلانه كار در محیط خانواده، خود نمونه‌ای از رعایت عدالت اجتماعی در نهاد كوچكی از اجتماع است. یكی از عوامل شادابی و تكامل خانواده این است كه تعیین مسئولیت‌ها، سبب تقسیم و تخفیف سنگینی بار تكالیف شود و این همكاری متقابل، موجبات تحكیم پیوند مودت بین زن و شوهر را فراهم آورد.

نظر به زندگی فاطمه3 نشان می‌دهد كه این تقسیم كار در خانه‌ی ایشان به نحو احسن انجام گرفته بود. امام باقر7 فرموده‌اند: «حضرت فاطمه7، كارهای منزل را با حضرت علی7، این گونه تقسیم كردند كه خمیركردن آرد، نان پختن، تمیزكردن و جاروزدن خانه به عهده فاطمه3 باشد و كارهای بیرون منزل از قبیل جمع آوری هیزم و تهیه‌ی مواد اولیه غذایی را علی7 انجام دهد.»[1]

امام صادق7 نیز در این باره فرموده‌اند: «تقسیم كار با رهنمود رسول خدا6 انجام گرفت؛ وقتی آن حضرت6 بیان داشت كه كارهای داخل منزل را فاطمه3 و كارهای بیرون منزل را علی7 انجام دهد، فاطمه3 با خوشحالی این گونه فرمود: «جز خدا كسی نمی‌داند كه از این تقسیم كار تا چه اندازه خوشحال شدم؛ زیرا رسول خدا6 مرا از انجام كارهایی كه مربوط به مردان است، بازداشت.»[2]

بیانات لطیف و معصومانه‌ی فاطمه3 در همه‌ی زمینه‌ها، می‌تواند ابوابی از معرفت را برای صاحبان دقت و تأمل بازنماید. ابراز خشنودی و مسرت دخت گرامی پیامبر6 از این تقسیم كار و ظرایف بیانات ایشان در این باره نشان دهنده‌ی این است كه در این نوع تقسیم كار، به زن تحیت و مرهمتی شده است. به بیان دیگر، سپردن مسئولیت و شغل خانه داری به زن و رفع تكلیف امور خارج از خانه از عهده وی، نوعی تكریم و ارزش برای وی محسوب می‌شود.

اگر بنا باشد، با الگوپذیری از حضرت فاطمه3 در باب تحكیم خانواده، گام‌هایی برداشته شود، یكی از مهم‌ترین گام‌ها با احترام نگریستن به شغل خانه داری و تربیت فرزند است كه نوعی سرافرازی و مرحمت به زن را در پی خواهد داشت.

مطلب دیگر آن كه برخی می‌پندارند كه همكاری مرد در انجام كارهای منزل رجحانی ندارد و به این بهانه، از یاری دادن همسر در كارهای منزل، تعلّل و مسامحه می‌ورزند؛ در حالی كه روایات فراوانی وجود دارد كه نشان می‌دهد امیرالمؤمنین7 هرگاه برایشان مقدور بود، فاطمه3 را در انجام كارهای خانه یاری می‌رساندند.

امام صادق7 می‌فرمایند: «جدم امیرالمؤمنین7 (در انجام كارهای خانه) هیزم جمع می‌كرد، آب از چاه می‌كشید و می‌آورد و خانه را جارو می‌زد و حضرت زهرا3 نیز جوها را آرد می‌كرد و سپس خمیر می‌نمود و آن گاه نان می‌پخت.»[3]

عبارت نشان می‌دهد، كه حضرت امیر7 علاوه بر كارهای بیرون از منزل، در كارهای داخل خانه نیز با حضرت فاطمه3 تشریک مساعی می‌فرمودند. در حدیثی دیگر وارد شده است: «روزی رسول خدا6 وارد خانه دخترش فاطمه3 شد و مشاهده كرد كه امیرالمؤمنین7 در كنار او نشسته و با او در آرد كردن نان كمك می‌كند، ایشان پس از سلام و تحیت فرمودند: كدام یك خسته ترید تا من جای او نشسته و به آرد كردن بپردازم؟ علی7 فرمود: یا رسول الله، دخترت فاطمه...»[4]

در خانه‌ی حضرت فاطمه3 علاوه بر آن كه امور مربوط به خانواده، بین اعضای خانه تقسیم شده بود، كارهای منزل نیز بین حضرت فاطمه3 و خادمه‌ی آن حضرت تقسیم شده بود.

تأملی ژرف بر آن چه در این نوشتار از سیره و سنت دخت گرامی پیامبر6، حضرت فاطمه زهرا3 بیان شد، جلوه‌هایی از خانواده‌ای شایسته و به حق آرمانی را بر دیدگان صاحبان بینش می‌نماید و بالاخره نوشتار حاضر بر این مدّعاست كه عالی‌ترین طریق وصول به كمال اندیشیدن، زیستن و سلوك آسمانی، تأسی به این افعال، اقوال و تقریرات است و البته مراد مذكور زمانی به نحو احسن و اكمل محقق خواهد شد كه زمینه‌ی معرفت كامل به آداب و سنن «مكتب فاطمی 3» فراهم آید و آن چه در این طریق، مشكل و مانع می‌نماید، عدم جامعیت تقریرات، روایات و اطلاعات لازم است. نوشتار مذكور، با پذیرش موانع موجود و قلّت روایات مربوط، بر آن بوده است تا حدّ مقدور، خطوط اساسی و راه‌گشای معرفت به اصول خانواده‌ی مطلوب و آرمانی را برای صاحبان تأمل، ترسیم نماید.

[1]. دستی، ص 168.

[2]. مستدرک الوسایل، نوری طبرسی، ج 13، ص 48.

[3]. وسایل الشیعه، حر عاملی، ج 12، ص 24؛ ج 14، ص 164.

[4]. بحار الانوار، مجلسی، ج 42، ص 50.