حیاء در لغت به معنای شرم، آزرم آمده است، شرمی برخاسته از ادراک خوبی‌ها و بدی‌های اختیاری، بدین جهت است که انسان برخی از کارها را نیکو و بعضی دیگر را زشت می‌داند. برخلاف حیوانات که چون فاقد ادراک می‌باشند، شرم و حیا نیز ندارند. علی7 در تعریف «حیا» می‌فرماید:

حیا، اخلاقی پسندیده است که مانع کارهای زشت می‌گردد. و سبب عفت و پاکدامنی است.[1] 

علامه مجلسی; درباره «حیا» می‌فرماید:

«ملکه‌ای است که موجب خودداری از کارهای قبیح می‌گردد.» 

یکی از زمینه‌های عفاف و در عین حال از ثمرات آن، که از اصلی‌ترین موانع انحراف جنسی محسوب می‌شود، احساس حیاء و شرم و آزرم از کارهای زشت است. این حقیقت که شرم و آزرم، مانع افسار گسستگی‌های جنسی می‌شود و بازدارنده از بسیاری گناهان اجتماعی دیگر و سرآمد خوبی‌هاست، در کلام درربار امام صادق 7 نمودار است. حضرت فرمود: «ای مفضل! بنگر به آن ویژگی که انسان را از حیوانات ممتاز نموده، و آن نعمت شرم و آزرم است. اگر این نعمت، در وجود انسان نبود، هیچ مهمانی نوازش نمی‌شد و به وعده‌ها وفا نمی‌شد و نیازهای مردم انجام نمی‌گرفت و زیبایی‌ها رواج نمی‌یافت. از زشتی‌ها جلوگیری نمی‌شد، حتی بسیاری از واجبات، که به خاطر شرم و آزرم، انجام می‌گیرد، ترک می‌شد، چه اینکه گروهی از مردم، اگر شرم و آزرم نبود، حق پدر و مادر را پاس نمی‌داشتند و به خویشاونداری و پس دادن امانت، اهمّیتی نمی‌دادند و از هیچ کار زشتی روی گردان نبودند.»[2]

هر قدر این احساس شرم و آزرم در انسان بیشتر باشد، عفت او نیز بیشتر خواهد بود، چنان که امام علی7 فرمود:

«با عفت‌ترین شما، با حیاترین شماست.»[3] 

کسانی که در درون خود فریاد «حیا» را خفه کرده‌اند، کمتر عاملی می‌تواند آنها را از ارتکاب انواع اعمال ناشایست باز دارد، چنان که در روایات به آن اشاره شده است:

رسول اکرم6 فرمود:

«از سخنانی که در میان مردم است، تنها یک جمله از انبیای گذشته باقی مانده است که می‌گویند: اگر حیا نداری، هرچه می‌خواهی انجام بده».[4] 

به دلیل این که دین، بلکه تمام قوانین موضوعه بشری برای کنترل جامعه است و ضامن ا جرایی آن حیا است، امام صادق7 در این باره فرمود:

«کسی که حیا ندارد، ایمان ندارد.»[5]

از احادیث ذکر شده درمی یابیم که در جامعه، افرادی هستند که پای بند به اخلاق و ایمان نمی‌باشند، ولی به سبب حیا از دیگران، به پاره‌ای ازگناهان دست نمی‌زنند، زیرا، شکنجه افکار عمومی و ملامتهای مردم، از کیفر و مجازات زندان و شلاق به مراتب سخت‌تر است. مرد و زن بی عفت، از رسوایی عمومی بیشتر رنج می‌برند تا از سایر شکنجه‌ها.

دکتر فلاسن، استاد دانشگاه روچستبر، می‌گوید: خجالت کشیدن و حیاء علامت سلامت است و در میان تمام افراد بشر، حتی آنهایی که برهنه زندگی می‌کنند، نیز رایج است.[6] اگر در جامعه، روح حیا ـ که به فرموده امام علی7 ثمره عفت است ـ حاکم باشد، بسیاری از نزاع‌ها و اختلاف‌های خانوادگی و بسیاری از جرایم اجتماعی و بزهکاری‌ها از بین می‌رود.

1. )پایان جلد سوم(

با درود به روان پاک حضرت فاطمه زهرا3، صدیقه طاهره3 ـ قم ـ سید مجتبی برهانی

[1]. غررالحکم، میزان الحکمه.

[2]. بحار الانوار، مجلسی، ج 2، ص 25.

[3]. همان، ح 2837.

[4]. سفینهٔ البحار، ج 1، ص 361، ح 340.

[5]. بحارالانوار، مجلسی، ج 78، ص 111؛ میزان الحکمه، ج 2، ص 565.

[6]. کودک، محمد تقی فلسفی;، ج 2، ص 371.