1. هجرت برای فراگیری دانش:

قرآن می‌فرماید: «شایسته نیست مؤمنان همگی (به سوی میدان جهاد) کوچ کنند؛ چرا از هر گروهی از آنان طایفه‌ای کوچ [و هجرت] نمی‌کند تا در دین [و معارف و احکام اسلام] آگاهی یابند و به هنگام بازگشت‌ به سوی قوم خود، آنها را بیم دهند؟»[1]

در روایات به مسلمانان دستور داده‌اند که برای فراگیری علم اگر لازم باشد تا نقطه‌های دور دست، همچون چین مسافرت و مهاجرت کنند. پیامبر اکرم فرمودند: «علم کسب کنید اگر چه در چین باشد.»[2]

در این هجرت خداپسندانه هزاران ملک طالب علم را مشایعت می‌کنند، چنان که پیامبر اسلام فرمودند: «کسی که از خانه‌اش برای کسب علم خارج می‌شود، هفتاد هزار ملک او را بدرقه می‌کنند و برای او استغفار می‌نمایند.»[3]

2. هجرت برای حفظ دین:

پیامبر اکرم فرمودند: «کسی که برای حفظ دین و آئین خود از سرزمینی به سرزمین دیگر هجرت کند، استحقاق بهشت می‌یابد.»[4]

3. هجرت از دست ظلم ظالمان:

قرآن می‌فرماید: «آنها که مورد ستم واقع شدند، و به دنبال آن در راه خدا مهاجرت اختیار کردند، جایگاه پاکیزه‌ای در دنیا به آنها خواهیم داد.»[5]

4. هجرت از گناه (هجرت درونی) :

اصولا روح هجرت مقدس همان فرار از «ظلمت‌» به «نور» و از کفر به ایمان، از گناه و نافرمانی به اطاعت‌خدا است، و لذا در احادیث می‌خوانیم، مهاجرانی که جسمشان هجرت کرده اما در درون و روح خود هجرتی نداشته‌اند، در صف مهاجران نیستند، و به عکس آنها که نیازی به هجرت مکانی نداشته‌اند، اما دست‌ به هجرت درونی زده‌اند، در زمره مهاجرانند. امیرمؤمنان علی می‌فرمایند: «کسی می‌گوید؛ مهاجرت کردم در حالی که مهاجرت واقعی نکرده است، مهاجران [واقعی] آنها هستند که از گناهان هجرت کنند و مرتکب آن نشوند.»[6]

5. هجرت به سوی خدا:

در قرآن کریم از زبان حضرت ابراهیم (و بنا بر قولی از زبان لوط)[7] می‌خوانیم: «و [ابراهیم] گفت: من به سوی پروردگارم هجرت می‌کنم که او عزیز و حکیم است.»[8] ممکن است مراد از این هجرت یکی از انواع گذشته باشد؛ هجرت از دست ظالمان، هجرت برای حفظ دین. .. و یا مراد از آن همان ظاهر آیه باشد؛ یعنی، هجرت به سوی خداوند برای رسیدن به مقام نبوت یا مقام بالاتر و. ..[9]. و شاهد این مطلب این آیه است که: ؛ «من به سوی خدای خودم می‌روم و او مرا هدایت‌خواهد کرد.»[10]

از انواع هجرت، اهداف هجرت هم به دست می‌آید. گاهی هجرت برای کسب دانش و علوم است، گاهی به هدف حفظ دین، و گاهی برای فرار از ظلم و ظالم، و گاهی برای رسیدن به خداوند، و زمانی برای فرار از گناه است. و همه اهداف گذشته یا به نیت‌خدا است ‌یا برای غیر خدا. البته به استثنای دوم و پنجم که قطعا جنبه خدایی دارد.

مهاجران نمونه:

قرآن و روایات گاهی برای اهمیت هجرت به نمونه‌های عینی و عملی هجرت اشاره می‌کند که در اینجا به بعضی از آنها اشاره می‌شود:

[1] . سوره توبه، آیه 122 .

[2] . حر عاملی، وسائل الشیعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج ‌18، ص ‌14 .

[3] . محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، تهران، المکتبهٔ الاسلامیهٔ، ج ‌1، ص ‌170 .

[4] . بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1403، ج 19، ص 31؛ مجموعه ورام، ج 1، ص 36 .

[5] . سوره نحل، آیه 41 .

[6] . شیخ عباس قمی، سفینهٔ البحار، مکتبهٔ السنائی، ماده هجر .

[7] . ر . ک: تفسیر نمونه (پیشین) ج‌16، ص ‌239 .

[8] . سوره عنکبوت، آیه 26 .

[9] . ر . ک: فیض کاشانی، تفسیر الصافی، بیروت، مؤسسهٔ الاعلمی، ج ‌4، ص ‌115 .

[10] . سوره صافات، آیه 99 .