«هجرت‌» در زندگی بشر و پیشرفت علوم و بوجود آمدن تمدن‌ها نقش تعیین کننده‌ای داشته و دارد. اسلام به عنوان آخرین دین الهی در ابعاد مختلف مسئله هجرت را مطرح کرده و بر آن پای فشرده است. در این نوشتار برآنیم به مناسبت هجرت پیامبر اکرم6 برخی از ابعاد مسئله هجرت در اسلام را روشن سازیم:

1 . هجرت یك دستور سازنده اسلامی

از آنجا که هجرت یک دستور سازنده اسلامی است، قرآن در بیش از 14 آیه[1] به زبان‌های مختلف دستور به هجرت داده است. گاهی با زبان ملامت، می‌گوید «مگر سرزمین خدا گسترده نبود، چرا دست‌ به هجرت نزدید؟»[2] گاهی پاداش عظیم آن را گوشزد می‌نماید و می‌فرماید: «آنان که ایمان آوردند و هجرت کردند و با اموال و جان‌های خود در راه خدا جهاد کردند درجه بزرگ‌تری نزد خدا دارند و آنها رستگارند.»[3]

2. هجرت، حرکت و خیزش ثمربخش:

کسی که در راه خدا هجرت کند، نقاط امن فراوان گسترده‌ای در زمین می‌یابد. «آن که در راه خدا هجرت کند، موضع‌های بسیار وسیعی در زمین می‌یابد.»[4]

هجرت مبدا تاریخ مسلمانان و زیر بنای حوادث سیاسی، تبلیغی و اجتماعی آنان است. هر قوم و ملتی برای خود مبدا تاریخی دارند؛ مثلا، مسیحیان مبدا تاریخ خود را میلاد حضرت مسیح7 قرار داده‌اند و در اسلام با این که حوادث مهمی مانند ولادت پیغمبر اسلام6، بعثت، فتح مکه و رحلت پیغمبر6 بوده، هیچ کدام انتخاب نشد و تنها زمان هجرت پیامبر اکرم6 به عنوان مبدا تاریخ انتخاب شد و مسلمانان تمام حوادث را با سال هجری تعیین می‌کردند، هر چند طبری و یعقوبی نظرشان این است که در زمان خلیفه دوم که اسلام توسعه یافته بود، به فکر تعیین مبدا تاریخی که جنبه عمومی و همگانی داشته باشد، افتادند و پس از گفتگوی فراوان نظر علی7 را دائر بر انتخاب هجرت به عنوان تاریخ پذیرفتند[5].

[1] . سوره آل عمران، آیه 195؛ سوره انفال، آیه 72، 74، 75؛ سوره توبه، آیه 20؛ سوره نحل، آیه 41، 110 و . . . .

[2] . سوره نساء، آیه 97 .

[3] . سوره توبه، آیه 20 .

[4] . سوره نساء، آیه100 .

[5] . ابن جریر طبری؛ تاریخ طبری، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ سوم 1408، ج 2، صص ‌3 و 516 و ر . ک: ابن واضح یعقوبی، تاریخ یعقوبی، مرکز انتشارات علمی، 1362، ترجمه دکتر ابراهیم آیتی، ج 2، ص ‌29 .