﴿أَ فَحُكْمَ الْجاهِلِيَّةِ يَبْغُونَ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّـهِ حُكْماً لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ﴾.[1]
«آیا حکم جاهلیت را می‌جویند برای مردمانی که اهل یقین‌اند، چه حکمی از حکم خدا بهتر است؟»
برای روشن شدن معنای «حکم جاهیت»، باید به دو آیة زیر توجه نمایید:
الف: ﴿وَ أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الْكِتابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقاً لِما بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتابِ وَ مُهَيْمِناً عَلَيْهِ فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ بِما أَنْزَلَ اللَّـهُ وَ لا تَتَّبِعْ أَهْواءَهُمْ عَمَّا جاءَكَ مِنَ الْحَقِّ.. .﴾.[2]
«و این کتاب [قرآن] را به حق بر تو نازل کردیم، در حالی که کتب پیشین را تصدیق می‌‌‌کند، و حافظ و نگاهبان آن‌هاست. پس بر طبق احکامی که خدا نازل کرده، در میان آن‌ها حکم کن! از هوا و هوس‌های آنان پیروی نکن! و از احکام الهی، روی مگردان!. ..»
این همان آیه‌ای است که صدیقه طاهره3 در احتجاج، ابوبکر بر سر فدک در خطبه خود آورده است و بی توجهی و یا تعصب و انحراف آنان را که سبب شده است حق را پایمال کنند گوشزد می‌فرماید:
ب: ﴿وَ أَنِ احْكُمْ بَيْنَهُمْ بِما أَنْزَلَ اللَّـهُ وَ لا تَتَّبِعْ أَهْواءَهُمْ وَ احْذَرْهُمْ...﴾[3]
«و در میان آن‌ها [اهل کتاب]، طبق آنچه خداوند نازل کرده، داوری کن! و از هوس‌های آنان پیروی مکن! و از آن‌ها بر حذر باش.. .»
بعد از اینکه خداوند در دو آیة پی در پی تأکید می‌‌‌کند بر طبق آن چه نازل شد، حکم کند و فرمان و دستور حکم خداوند اجرا شود، می‌فرماید «فَإِنْ تَوَلَّوْا.. .»؛ «اگر مردم رو گردان شدند و حکم خدا را نپذیرند.. .» زیرا احکام و شرایع نازل شده از جناب پروردگار، حق است و احکام دیگر، جز حکم جاهلیت و برخاسته از هوای نفس چیز دیگری نیست و آنان که از حکم حق رو گردان‌اند، با این کار خود چه می‌خواهند؟! حکم جاهلیت می‌خواهند؟ درحالی که هیچ کس نیکوتر از خدا حکمی ندارد.[4]
بنابراین، در احکام، همیشه امر دایراست بین سلب و ایجاب. اگر حکم نازل از جانب خداوند است، حق است. پس حکم مقابل آن، که از جانب حق نیست، برخاسته از هوا و خواهش نفسانی است و لذا در تفسیر این آیه از امام صادق7 نقل شده که فرمود:
حکم دو گونه است: الف ـ حکم الله، ب ـ حکم جاهلیت، هر کس در مورد حکم خدا خطا کند به حکم جاهلیت حکم کرده است.
و آیة مورد بحث نیز به همین معنا دلالت دارد؛ زیرا حکم به ستم؛ چه دانسته و چه ندانسته، ظلم است و همچنین کسی که ندانسته حکم به حق کند، حکمش، از نوع حکم بر اساس هوا و هوس است ـ و حکم جاهلیت است ـ و قرآن از آن نهی کرد آنجا که فرمود: ﴿فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ بِما أَنْزَلَ اللَّـهُ وَ لا تَتَّبِعْ أَهْواءَهُمْ﴾ در این آیه، از «متابعت و پیروی هوای نفس در حکم» منع فرمود و فرض مقابل آن، یعنی «دانسته و از روی علم حکم به عدل کردن» حق است. روشن است که «علم به حکم، شرط جواز حکم کردن است و گر نه جایز نبوده و پیروی از هوا خواهد بود که به آن «حکم جاهلیت» گفته‌اند و آن در مقابل «حکم الله» است.[5]
[1] . سوره مائده، آیه 50.
[2] . سوره مائده، آیه 48.
[3] . سوره مائده، آیه 49.
[4] . تفسیر المیزان، چاپ بیروت، موسسه الاعلمی، ج 4، ص 355.
[5] . تفسیر المیزان، همان مدرک، ص 365.
