حق به معنای مطابقت با واقعیت، هماهنگی و درستی است. و باطل چیزی است که حقیقت و ثباتی ندارد. باطل در برابر حق قرار دارد و نقیض آن محسوب می‌شود. در قرآن کریم ویژگی‌های متعددی از حق و باطل بیان شده است که مجموع آن تصویر روشنی از حق و باطل را ترسیم می‌نماید.

برخی از این ویژگی‌ها عبارت‌اند از:

حق تنها متعلق به خدا است،

ثبات و استقلال حق و متزلزل بودن باطل،

حق باقی و باطل زایل شدنی است،

بصیرت‌زایی و میزان بودن حق.

حق و باطل از واژه‌های پر کاربرد در زندگی بشر است که از دیر باز و از زمانی که تقابل میان هابیل و قابیل(فرزندان حضرت آدم) رخ داد به گونه‌ای جدی در حوزه زندگی بشر ظهور داشته است. انسان به طور فطری و بر اساس کمال جویی‌اش، گرایش به حق داشته و از باطل گریزان بوده و همواره با آن در ستیز است؛ زیرا حق با خود کمال و پایداری را به همراه دارد و مبتنی بر هدف خلقت او است و باطل، نقص و عدم ثبوت را در بر دارد و اساساً در مقابل کمال خواهی فطری بشر قرار گرفته است.

مفهوم حق و باطل؛ از جمله مفاهیم بسیار مهم در قرآن کریم بوده که در آیات مختلف بدان اشاره شده است.

قرآن با توجه به این‌که متنی وحیانی است و از سوی خداوند و توسط پیامبرش، به عنوان دستورالعمل زیستن برای انسان‌ها نازل شده است، تصویری مشخص از دو مفهوم حق و باطل ارائه نموده که می‌توان با توجه به آنها راهبرد متفاوتی را در کمال انسانی اتخاذ نمود. بنابر این شایسته است پیش از ارائه تصویر و ویژگی‌های حق و باطل از منظر قرآن کریم نخست به تعریف لغوی و اصطلاحی این دو واژه بپردازیم:

اصل «حَقّ» مطابقت و یکسانى و هماهنگى و درستى است، مثل مطابقت پایه درب، در حالى‌که در پاشنه خود با استوارى و درستى مى‌‏چرخد و مى‏گردد.[1] بنابر این وقتی از حق سخن گفته می‌شود، به معنای بیان واقعیتی است که با وجود و عین آن نیز انطباق کامل دارد و این، درست در برابر چیزی است که امری غیر واقعی می‌باشد. به عبارت دیگر، حق به معنای؛ ثبوت و واقعیت داشتن است و در کلام خداوند متعال در مقابل باطل و ضلال استعمال می‌شود؛ زیرا باطل آن چیزی است که برای آن ثبوت و واقعیت نباشد. و ضلال عبارت است از؛ انحراف و خروج از برنامه حق و راه صحیح.[2] بر این اساس مفهوم «حق» بر ثبوت پایداری و صحت استوار است.

[1] . راغب اصفهانى، حسین بن محمد، مفردات الفاظ قرآن‏، ترجمه، تحقیق، خسروى، غلامرضا، چاپ دوم‏، ج ۱، ص ۵۱۸، مرتضوی‏، تهران، ۱۳۷۴ش.

[2] . مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج ۱، ص ۳۵۸، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، ۱۳۶۰ش.