يکي از صفات رذيله و ناپسندي که در انسان‌ها وجود دارد سوء ظن است. سوء ظن يعني؛ اين که انسان نسبت به ديگران نوعی بدگماني و بدبيني داشته باشد و به تعبيري به همه چيز با عينک بدبيني بنگرد به طوري که گفتار و کردار ديگران را در اکثر موارد حمل بر جهت منفي کند. مثلا اگر کسي به او ابراز محبت کند او با خود مي‌گويد حتما اين شخص در صدد سودجويي و سوء استفاده از من است و يا اگر کسي در نماز، حال خشوع و خضوع داشته باشد به جاي اين که آن را دليل مقام معنوي او قلمداد کند آن حال معنوي او را بر رياکاري او حمل مي‌کند و بدگماني‌‌ها و بدبيني‌هايي از اين قبيل.

خداوند متعال در قرآن مجيد مي‌فرمايد:

﴿يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثيراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَ لا تَجَسَّسُوا وَ لا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضاً أَ يُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخيهِ مَيْتاً فَكَرِهْتُمُوهُ وَ اتَّقُوا اللَّـهَ إِنَّ اللَّـهَ تَوَّابٌ رَحيمٌ﴾؛ اي کساني که ايمان داريد، از بسياري گمان‌ها بپرهيزيد که بعضي گمان‌ها گناه است و نيز هرگز (از حال دروني هم) تجسس نکنيد و غيبت يکديگر نکنيد آيا کسي از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد البته از خوردن آن نفرت و کراهت داريد (پس بدانيد که صورت واقعيه غيبت مؤمن چنين است) و از خدا پروا داشته باشيد که خدا توبه پذير و مهربان است.[1]

نکته: قرآن کريم با اين که تنها بعضي از گمان‌ها و ظنون را گناه مي‌داند ولي مي‌فرمايد: ﴿اجْتَنِبُوا كَثيراً مِنَ الظَّنِّ﴾ از بسياري از ظنون اجتناب کنيد، مبادا گرفتار سوء ظن حرام شويد. و نيز فرموده است: ﴿وَ ذلِكُمْ ظَنُّكُمُ الَّذي ظَنَنْتُمْ بِرَبِّكُمْ أَرْداكُمْ﴾؛ اين گمان شما که به خداي خود برديد شما را هلاک کرد.[2]

و همچنين در جاي ديگر فرموده است: ﴿وَ ظَنَنْتُمْ ظَنَّ السَّوْءِ وَ كُنْتُمْ قَوْماً بُوراً﴾؛ و گمان بد برديد و گروهي هلاک زده شديد.[3]

آنچه در روايات بر مي‌آيد اين است که سوء ظن داراي دو مرتبه است:

1ـ سوء ظن نسبت به خدا

2ـ سوء ظن نسبت به مردم

[1] . سوره حجرات، آيه 12.

[2] . سوره فصلت، آيه 23.

[3] . سوره فتح، آيه 12.