واژه‌ تهمت، از ریشه «تهم» در لغت به معنای فساد و بوی گندیدگی است. وقتی به کسی اتهام و تهمت زده می‌شود یعنی او را به فساد و گندیدگی نسبت می‌دهند.

واژه بهتان، از «بهت» به معنای امری است که سبب دهشت، تحیر، مفاجات و مبهوتی شخص می‌شود؛ یعنی وقتی شخص از دیگری سخنی ناروا می‌شنود مبهوت می‌شود و در تحیر و دهشت قرار می‌گیرد به طوری که انتظار شنیدن این سخن ناروا را نداشته است و برای او ناگهانی بوده است. در حقیقت بهتان ناظر به واکنش متهمی است که به او نسبت ناروائي داده شده است.

اما واژه افتراء از ریشه «فری» به معنای خلق چیز باطل است. در حقیقت باطلی را لباس خلقت پوشاندن را فری و افتراء گویند. پس کسی که افترا می‌زند، در حقیقت، باطلی را لباس حق می‌پوشاند و آن را به عنوان مطلب حق و راست و درست به دیگری نسبت می‌دهد. در حالی که این نسبت باطل و این خلقت، باطل و دروغین است. پس می‌توان گفت که افترا به معنای جعل، ساختن و خلق دروغ و باطل است.

در قرآن، واژه تهمت و اتهام به کار نرفته، ولی واژه‌ «بهت» و «بهتان» چندین بار به کار رفته است. «بهت» به معنای مبهوت شدن در هنگام استدلال و شکست در جدال احسن در آیه 285 سوره بقره در داستان مجادله نمرود با حضرت ابراهیم7 آمده است. همچنین بهت، به معنای مبهوت شدن در برابر امری ناگهانی که انتظارش را ندارد، در‌ آیه 40 سوره انبیاء به کار رفته است.

اما‌ «بهتان» به معنای نسبت‌های ناروا و دروغی که شخص را مبهوت می‌سازد.

در قرآن افترا، هم نسبت به انسان‌ها به کار رفته و هم نسبت به خدا؛ به این معنا که شخصی به خدا و خلق نسبت دروغ و کذب و گفتار و رفتار ناروا را می‌دهد؛ اما واژه‌ بهتان تنها درباره نسبت‌های ناروا به انسان‌ها استعمال شده است.

البته باید توجه داشت که میان غیبت و تهمت تفاوت ماهوی وجود دارد. رسول اکرم6 درباره فرق تهمت و غیبت می‌فرماید: آیا می‌دانید غیبت چیست؟ عرض کردند: خدا و پیامبر او بهتر می‌دانند. فرمودند: اینکه از برادرت چیزی بگویی که دوست ندارد. عرض شد: اگر آنچه می‌گوئیم در برادرم بود چه؟ فرمودند: اگر آنچه می‌‌گویی در او باشد، غیبتش کرده‌ای و اگر آنچه می‌گویی در او نباشد، به او تهمت زده‌ای.[1]

امام صادق7 نیز فرموده است: إِنَّ مِنَ الْغِيبَةِ أَنْ تَقُولَ فِي أَخِيكَ مَا سَتَرَهُ اللَّـهُ عَلَيْهِ وَ إِنَّ مِنَ الْبُهْتَانِ أَنْ تَقُولَ فِي أَخِيكَ مَا لَيْسَ فِيه‏؛ غیبت آن است که در مورد برادرت آنچه را خدا پوشانده بیان کنی و بهتان آن است که آنچه در او نیست را به او نسبت دهی.[2]

البته امام صادق7 نسبت به افراد هشدار می‌دهد و می‌فرماید: هر کس تو را فریب داد نباید امین بشماری و هر کس را امین یافتی متهم نکن.[3]

[1] . مجموعه ورام ج1، ص 118.

[2] . بحار الانوار، ج 2، ص 248.

[3] . قرب الاسناد، ص 35.