هر چیزی که این گونه به دست آمده باشد، مِلک شخص پیامبر خدا6 خواهد بود.
و این یک حکم اسلامی است که همهی علما و دانشمندان بیان کردهاند که اینک برای اثبات این مطلب به خلاصهای از کلام قُرطُبی در کتاب تفسیرش الجامع لأحکام القرآن بسنده میکنیم. در سورهی حشر آمده است:
﴿وَ مَا أَفَاءَ اللَّـهُ عَلَی رَسُولِهِ مِنْهُمْ فَمَا أَوْجَفْتُمْ عَلَیهِ مِنْ خَیلٍ وَ لاَ رِکابٍ وَ لکنَّ اللَّـهَ یسَلِّطُ رُسُلَهُ عَلَی مَنْ یشَاءُ وَ اللَّـهُ عَلَی کلِّ شَیءٍ قَدِیرٌ﴾.[1]
و آن چه را خدا از آنان به رسم غنیمت عاید پیامبر خود گردانید، [شما برای تصاحب] اسب یا شتری بر آن نتاختید، ولی خدا فرستادگانش را بر هر که بخواهد چیره میگرداند، و خدا بر هر کاری تواناست.
قُرطُبی در تفسیر این آیه میگوید:
خدای تعالی میفرماید: ﴿وَ مَا أَفَاءَ اللَّـهُ عَلَی رَسُولِهِ مِنْهُمْ﴾ یعنی: آن چه را خداوند از اموال بنی نضیر به رسولش برگرداند ﴿فَما أَوجَفتُم عَلَیهِ﴾ یعنی: و شما چهارپا بر آن نراندید.[2]
می فرماید: شما برای به دست آوردن آن، هیچ سختی و زحمتی را تحمّل نکرده اید، و به خاطر آن با جنگ و مشقّت مواجه نشدهاید مگر پیامبر6 که بر شتری - بعضی گفتهاند: بر الاغی پوشیده از لیف خرما - سوار شده و آن جا را بدون درگیری فتح کرده، آنان را پراکنده نموده و اموالشان را گرفته است.
از این رو مسلمانان از پیامبر6 خواستند که آن اموال را بین آنان تقسیم کنند، امّا این آیه نازل شد که: ﴿وَما أَفاءَ اللّـهُ. .. ﴾.
به این ترتیب خداوند متعال اموال بنی نضیر را مِلک شخصی پیامبر6 برشمرد و آنها را در اختیار آن که خواسته بود قرار داد و پس از این اختصاص، پیامبر6 آن اموال را میان مهاجران تقسیم نمود.
در صحیح مسلم از عمر این گونه نقل شده است:
اموال بنی نضیر از جمله اموالی بود که خداوند به پیامبرش برگرداند و از آنهایی بود که مسلمانان بر آن اسب و شتر نرانده بودند و به پیامبر6 اختصاص داشت.
این روایت بیان میدارد که آن اموال به شخص رسول خدا6 تعلّق داشته و اصحاب نصیبی از آن نداشتهاند.[3]
نکته مهم در این جا این است که آیه مبارکه ادّعای نخست ما را که همان کبرای قضیه است تأیید میکند، اگر چه بین مفسّران این سخن به میان آمده که آیا اموال بنی نضیر این گونه بوده است یا نه؟
در سخن فخر رازی در تفسیر این آیه همین مسئله آمده، آن جا که ردّ این مطلب را از مفسّران نقل کرده و فقط فدک را مصداق آیه مبارکه قرار داده است. در این صورت ادّعای دوم به اثبات میرسد.
[1] . سوره حشر: آیه 6.
[2] . واژهی «ایجاف» مترادف «ایضاع» به معنای شتاب نمودن در حرکت و سواری با چهارپایان است، و مراد از چهارپا، شتر است.
[3] . تفسیر قُرطُبی، الجامع لأحکام القرآن: 9، الجزء 18، ص 9 - 10.