معنای این عبارت آن است که پیامبر اکرم6 فدک را به کسی نبخشید و با آن به گونه صدقه جاریه برخورد کرد؛ یعنی رسول خدا6 از درآمد فدک زندگانی شخصی حضرت فاطمه زهرا3 و دیگر بنی هاشم را تامین میکرد و مازاد آن را در راه خدا به مصرف میرساند.
از آن جا که ابوبکر خود را جانشین مشروع پیامبر اکرم6 میدانست، میخواست با در اختیار گرفتن فدک، این مشروعیت ادعایی را برای همگان به اثبات برساند و چنان اعتقاد داشت که چشم پوشی از این زمین نوعی خلل در مشروعیت حکومتش پدید میآورد.
این ادعا با چالشهای زیر روبه رو است:
- 6 قرار گرفت.
- ﴿وَ آتِ ذَا الْقُرْبىحَقَّهُ﴾ پیامبر اکرم6 این زمین را به صورت بخشش به فاطمه زهرا3 واگذار کرد. جالب آن است در آیه از حق ذالقربی (خویشان نزدیک) سخن به میان آمده و آن را حق ایشان دانسته است.[2]
- 6 چیزی غیر از ملکیت و عدم بخشش را نشان دهد، وقتی شخصیتی مانند حضرت فاطمه3 به همراه شاهدانی چون حضرت علی7 و ام ایمن ادعای بخشش میکنند باید ادعای آنها بر ظاهر رفتار پیامبر مقدم شود.
- 6 صدقه بود، لزوما معنای آن این نیست که حکومت جانشین پیامبر اکرم6 سرپرست این صدقه خواهد بود؛ زیرا ممکن است آن را صدقهای خانوادگی و در اصطلاح نوعی وقف خاص بدانیم که متولی آن افرادی از خود آن خاندانند.
چنان که طبق بعضی از گزارشهای اهل سنت، عمر در زمان حکومت خود فدک را به حضرت علی7 و عباس واگذار کرد تا خود در میان خود همانند پیامبر اکرم6 با این سرزمین رفتار کنند.[3]
- 6 راتصرفاتی حاکمانه بدانیم و معتقد باشیم آن حضرت به عنوان حاکم مسلمانان سرپرستی این ملک را به عهده گرفت، باید توجه داشت در آن زمان مهمترین چالش میان حکومت و اهلبیت: مشروعیت حکومت بود که اهل بیت: آن را طبق نصوص پیامبر اکرم6 نمیپذیرفتند. در این موقعیت، بدیهی بود زیر بار لوازم این مشروعیت نیز نروند و به عهده گرفتن سرپرستی فدک از سوی حکومت را نپذیرند.
[1] . شرح نهج البلاغه، ج 16، ص 216 و 219 و 225 .
[2] . همان، ص 268 و 275 .
[3] . همان، ص 221 - 223 .