در امالی[1] شیخ صدوق علیه الرحمه، از حسین بن خالد، از حضرت رضا، از آباء گرامش، از امیر المؤمنین، روایت كرده كه فرمود: رسول خدا فرمود: كسی كه به حوض من ایمان نداشته باشد، خداوند او را در حوضم وارد نكند، و كسی كه به شفاعت من ایمان نداشته باشد، خداوند او را به شفاعتم نائل نسازد.

آن گاه فرمود: تنها شفاعت من مخصوص كسانی از امت من است، كه مرتكب گناهان كبیره شده باشند، و اما نیكوكاران از ایشان هیچ گرفتاری پیدا نمی‏كنند، حسین ابن خالد می‌گوید: من به حضرت رضا عرضه داشتم: یا بن رسول اللَّه! پس معنای این كلام خدای تعالی كه می‏فرماید:

﴿وَ لا یشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضی﴾‏ چیست؟

فرمود: شفاعت نمی‏كنند، مگر كسی را كه خدا دینش را پسندیده باشد. 

اینكه فرمود: (تنها شفاعتم ... ) مطلبی است كه به طرق بسیاری از طریق شیعه و سنی از آن جناب روایت شده، و اگر به یاد داشته باشید، همین معنا را از آیات فهمیدیم.

و در تفسیر عیاشی[2] از سماعهٔ بن مهران، از ابو ابراهیم، حضرت كاظم، روایت آورده، كه در ذیل آیه: ﴿عَسی‏ أَنْ یبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْمُوداً﴾[3]؛ امید آن داشته باش، كه پروردگارت به مقام محمودت برساند فرمود: روز قیامت مردم همگی از شكم خاك بر می‌خیزند، و مقدار چهل سال می‏ایستند، و خدای تعالی به آفتاب دستور می‌دهد تا بر فرق سرهاشان آن چنان نزدیك شود، كه از شدت گرما عرق بریزند، و به زمین دستور می‏رسد، كه عرق آنان را در خود فرو نبرد، مردم به نزد آدم می‏روند، و از او می‌خواهند، تا شفاعتشان كند، آدم مردم را به نوح دلالت می‏كند، و نوح ایشان را به ابراهیم، و ابراهیم به موسی، و موسی به عیسی و عیسی به ایشان می‌گوید: بر شما باد به محمد خاتم النبیین، پس محمد می‏فرماید: آری من آماده این كارم، پس به راه می‏افتد، تا دم در بهشت می‏رسد، و دقّ الباب می‏كند، از درون بهشت می‏پرسند: كه هستی؟ و خدا داناتر است، پس محمد می‌گوید: من محمدم، از درون خطاب می‏رسد: در را به رویش باز كنید، چون در به رویش گشوده می‌شود، به سوی پروردگار خود روی می‏آورد، در حالی كه سر به سجده نهاده باشد، و سر از سجده‏ بر نمی‌دارد، تا اجازه سخن به وی دهند، و بگویند حرف بزن، و درخواست كن، كه هر چه بخواهی داده خواهی شد و هر كه را شفاعت كنی پذیرفته خواهد شد.

پس سر از سجده بر می‌دارد، دوباره رو به سوی پروردگارش نموده، از عظمت او به سجده می‏افتد، این بار هم همان خطاب‌ها به وی می‌شود، سر از سجده بر می‌دارد، و آن قدر شفاعت می‏كند، كه دامنه شفاعتش حتی به درون دوزخ رسیده، شامل حال كسانی كه به آتش سوخته‏اند، نیز می‌شود، پس در روز قیامت در تمامی مردم از همه امتها، هیچ كس آبروی محمد را ندارد، این است آن مقامی كه آیه شریفه؛ ﴿عَسی‏ أَنْ یبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْمُوداً﴾، بدان اشاره دارد.

این معنا در روایاتی بسیار زیاد، به طور مختصر و مفصل، هم به طرق متعدده‏ای از سنی، و شیعه، روایت شده است، و این روایات دلالت دارد بر اینكه مقام محمود در آیه شریفه همان مقام شفاعت است، البته منافات هم ندارد كه غیر آن جناب، یعنی سایر انبیاء و غیر انبیاء هم بتوانند شفاعت كنند، چون ممكن است شفاعت آنان فرع شفاعت آن جناب باشد، و باب شفاعت به دست آن جناب افتتاح بشود.

و در تفسیر عیاشی[4] نیز از یكی از دو امام باقر و صادق روایت آمده، كه در تفسیر آیه ﴿عَسی‏ أَنْ یبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْمُوداً﴾، فرمود: این مقام شفاعت است.

باز در تفسیر عیاشی[5] از عبید بن زراره روایت آمده، كه گفت: شخصی از امام صادق پرسید: آیا مؤمن هم شفاعت دارد؟ فرمود: بله، فردی از حاضران پرسید: آیا مؤمن هم به شفاعت محمد در آن روز محتاج می‌شود؟ فرمود: بله، برای اینكه مؤمنین هم خطایا و گناهانی دارند، هیچ احدی نیست مگر آنكه محتاج شفاعت آن جناب می‌شود.

راوی می‌گوید: مردی از این گفتار رسول خدا پرسید: كه فرمود: (من سید و آقای همه فرزندان آدمم، و در عین حال افتخار نمی‏كنم) حضرت فرمود: بله صحیح است، آن جناب حلقه در بهشت را می‏گیرد، و بازش می‏كند، و سپس به سجده می‏افتد، خدای تعالی می‏فرماید: سر بلند كن، و شفاعت نما، كه شفاعتت پذیرفته است، و هر چه می‌خواهی بطلب كه به تو داده می‌شود، پس سر بلند می‏كند و دوباره به سجده می‏افتد باز خدای تعالی می‏فرماید: سر بلند كن و شفاعت نما كه شفاعتت پذیرفته است و درخواست نما كه درخواستت برآورده است. پس آن جناب سر بر می‌دارد و شفاعت می‌نماید، و شفاعتش پذیرفته می‌شود و درخواست می‏كند، و به او هر چه خواسته می‌دهند.

و در تفسیر فرات[6] ، از محمد بن قاسم بن عبید، با ذكر یك یك راویان، از بشر بن شریح‏ بصری، روایت آورده، كه گفت: من به محمد بن علی عرضه داشتم: كدامیك از آیات قرآن امیدواركننده‏تر است؟ فرمود: قوم تو در این باره چه می‌گویند؟ عرضه داشتم: می‌گویند آیه: ﴿قُلْ یا عِبادِی الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی‏ أَنْفُسِهِمْ، لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّـهِ﴾[7]، بگو ای كسانی كه در حق خود زیاده‏روی و ستم كردید، از رحمت خدا نومید مشوید) است، فرمود: و لكن ما اهل‌بیت این را نمی‌گوئیم، پرسیدم: پس شما كدام آیه را امیدواركننده‏تر می‌دانید؟ فرمود: آیه ﴿وَ لَسَوْفَ یعْطِیكَ رَبُّكَ فَتَرْضی﴾‏[8] به خدا سوگند شفاعت، به خدا سوگند شفاعت، به خدا سوگند شفاعت.

اما اینكه آیه: ﴿عَسی‏ أَنْ یبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْمُوداً ...﴾ ، مربوط به مقام شفاعت باشد، چه بسا هم لفظ آیه با آن مساعد باشد، و هم روایات بسیار زیادی كه از رسول خدا رسیده، كه فرمود: مقام محمود، مقام شفاعت است، و اما اینكه گفتیم لفظ آیه با آن مساعد است، از این جهت است كه جمله ﴿ان یبعثك ...﴾، دلالت می‏كند بر اینكه، مقام نام برده مقامی است كه در آن روز به آن جناب می‌دهند، و چون كلمه (محمود) در آیه مطلق است، شامل همه حمدها می‌شود، چون مقید به حمد خاصی نشده، و این خود دلالت می‏كند بر اینكه، همه مردم او را می‏ستایند، چه اولین و چه آخرین.

و از سوی دیگر، از آنجا كه حمد عبارتست از: ثنای جمیل در مقابل رفتار جمیل اختیاری، پس به ما می‏فهماند كه در آن روز از آن جناب به تمامی اولین و آخرین، رفتاری صادر می‌شود، كه از آن بهره‏مند می‏گردند، و او را می‏ستایند.

و به همین جهت در روایت عبید بن زراره، كه قبلا گذشت، فرمود: هیچ احدی نیست مگر آنكه محتاج به شفاعت محمد می‌شود، (تا آخر حدیث).

[1] . امالی صدوق، ص 16، ح 4، مجلس 2

[2] . تفسیر عیاشی، ج 2، ص 315، ح 151.

[3] . سوره اسری، آیه 79.

[4] . تفسیر عیاشی، ج 2، ص 315، ح 151.

[5] . تفسیر عیاشی، ج 2، ص 314، ح 148.

[6] . تفسیر فرات، ص 215.

[7] . سوره زمر، آیه 53.

[8] . سوره ضحی، آیه 5.