اكنون قدرت همه خلایق را با قدرت خداوند مقایسه كن، زیرا آن‌كه از همه كس نیرومندتر، و كشورش پهناورتر، و در حمله قوی‌تر، و در سركوب شهوات و ریشه كن كردن پلیدی‌های نفس چیرهتر، و در سیاست و اصلاح نفس خود و دیگران تواناتر است، سرانجام قدرتش به پایان میرسد. و نهایت توانایی او آن است كه بر برخی از صفات نفس خویش، و بر بعضی از مردم در پارهای از امور قدرت، یافته است، لیكن با این حال، مالك مرگ و زندگی و سود و زیان خود نیست، نیازی نیست كه ما آنچه را كه تا حدّی تعلّق به قدرت انسان دارد، لیكن از انجام دادن آن‌ها نسبت به خود و غیر خود ناتوان است، بشماریم، چه رسد به آنچه تعلّق به قدرت انسان ندارد، مانند ملكوت آسمان‌ها، افلاك و... كه انسان به اندازه ذرّهای بر آن‌ها قدرت ندارد، قدرتی هم كه انسان بر خود و غیر خودش دارد، ناشی از خود او و به سبب ذات او نیست، بلكه خداوند آفریننده او، و آفریننده قدرت او، و آفریننده اسباب او، و قدرت دهنده او بر كار است.
و اگر پشهای را بر بزرگ‌ترین پادشاهان و نیرومندترین جانوران مسلّط كند، بی شكّ او را نابود میسازد چه بنده را جز فرمانبرداری مولای خود توان و چارهای نیست، چنان كه خداوند درباره ذو القرنین یكی از بزرگ‌ترین پادشاهان روی زمین فرموده است: ﴿إِنَّا مَكَّنَّا لَهُ فی الْأَرْضِ﴾،[1] پس همه ملك و سلطنت او در بخشی از زمین جز به قدرت و سلطهای كه حقّ تعالی به وی داده بود، برای او حاصل نشده است. و همه زمین در مقایسه با اجسام این عالم، كلوخی بیش نیست و همه حكومت‌هایی كه مردم در زمین به دست میآورند، غبار این كلوخ است و این غبار نیز جز به فضل حقّ تعالی و افاضه قدرت از سوی او حاصل نمیشود.
بنابراین، محال است كه انسان بندهای از بندگان خدا را ، برای قدرت و كمال نیرومندی او دوست بدارد و خداوند را به همین سبب دوست نداشته باشد، در حالی كه نیرومندی جز او نیست و كسی وجود ندارد كه قدرتش برخاسته از ذاتش باشد، بلكه هیچ كس را حول و قوّهای نیست، جز عنایت خداوند علی عظیم.
او جبّار قاهر و دانای توانایی است كه آسمان‌ها مانند طوماری پیچیده شده در دست او، و زمین و آنچه در آن است در قبضه با كفایت او و زمام همه آفریدگان در قبضه قدرت اوست.
اگر همه آن‌ها را هلاك كند از ملك و سلطنت او ذرّهای كم نمیشود و اگر هزارها امثال آن‌ها بیافریند، در آفرینش آن‌ها در نمیماند و از ایجاد آن‌ها خستگی و سستی بدو راه نمییابد.
بنابراین هیچ قدرت و قدرتمندی وجود ندارد، جز این كه آن‌ها اثری از آثار قدرت اوست.
[1] . سوره کهف، آیه 84: «ما به او در روی زمین قدرت و حکومت دادیم.»
