آری تا بیش از این مقدار به قصد ثواب و رسیدن به درجات نبخشد، به صفت جود و سخا متّصف نمی‏شود. و هرگاه به انسانی ببخشد در جایی كه دین بخشیدن مال را واجب نكرده و بر حسب عادت نكوهشی هم متوجهش نمی‏شود، جواد است. البته به تناسب مقدار كم یا زیادی كه به آسانی می‏بخشد. و مراتب و درجات آن قابل شمارش نیست. البته بعضی از مردم بخشنده‏تر از بعضی هستند. بنابراین برگزیدن‏ احسان، غیر از آن چیزی است كه عادت ایجاب می‏كند. مروت همان جود است، به این شرط كه با طیب خاطر باشد، و از روی طمع، امید به خدمت، تلافی و یا ستایش نباشد.

كسی كه در جود خود، طمع سپاس و ستایش دارد تاجر است نه جواد، چرا كه با مال خود ستایش را می‏خرد و ستایش لذیذ است و غرض او همان لذّت ستایش است. در حالی كه جود، بخشیدن مال بدون عوض است.

این حقیقت جود است و جز در مورد خدای متعال تصوّر شدنی نیست.

و اطلاق جواد بر آدمی مجاز است، چون مال را بدون غرض و هدف نمی‏بخشد. ولی اگر هدفش ثواب آخرت یا كسب فضیلت جود و پاك كردن نفس از پستی بخل باشد جواد نامیده می‏شود.

و اگر انگیزه بخشش او ترس از هجو، یا نكوهش مردم، یا انتظار دریافت نفعی از شخص مورد بخشش باشد، از موارد جود به شمار نمی‏آید، زیرا این انگیزه‏ها او را مجبور به بخشش كرده است، و پاداش‌هایی است كه بزودی به او برمی‏گردد. در واقع او پس قرض داده و بخشنده نیست.

چنان كه از یك زن خداپرست، نقل شده؛ كه در برابر حبّان بن هلال، كه با یارانش نشسته بود توقف كرد و گفت: در نزد شما بخشش و سخاوت چیست؟ گفتند: دادن، بخشیدن، ایثار. زن گفت: این بخشش در دنیاست، پس بخشش در دین چیست؟ گفتند: این است كه خدا را با طیب خاطر و با میل بپرستیم، زن گفت: بر این كار ثواب هم می‌خواهید؟ گفتند: آری، پرسید: چرا؟ گفتند: چون خدا به ما وعده داده، كه هر كار نیكی را ده نیكی، مانند آن پاداش دهد، زن گفت: سبحان الله هرگاه یكی بدهید و ده تا بگیرید چه بخشنده‏ای هستید؟

به او گفتند: خدایت رحمت كند به اعتقاد تو سخاوت چیست؟ گفت: سخاوت به اعتقاد من این است كه؛ خدای را بپرستید و از پرستش لذّت ببرید، و از این كار اكراه نداشته باشید، و اجر و مزد هم نخواهید، تا مولایتان هر كاری بخواهد نسبت به شما انجام دهد.

آیا از خدا شرم ندارید كه از دل‌هایتان آگاه شود و بداند كه شما چیزی را در مقابل چیزی می‌خواهید؟ این كار در دنیا زشت است.

یكی از زنان خداپرست گفت: آیا می‏پندارید كه سخاوت تنها در درهم و دینار است؟ سؤال‏ شد: پس در چیست؟ گفت: سخاوت، به اعتقاد من، در خون دادن‌هاست. محاسبی گوید:

بخشندگی در دین، این است كه جانت را ببخشی و در راه خدا فدا سازی و دلت با بخشیدن خون و ریختن آن در راه خدا سخی باشد. و این كار را با میل انجام دهی، و قصد پاداش دنیوی و اخروی نداشته باشی، اگر چه به پاداش هم نیازمندی.