دوستی ثمره معرفت است. اگر معرفت نباشد، محبّت نخواهد بود. با ضعف آن، این ضعیف و با قوّت گرفتن آن، این قوی خواهد شد. از این رو گفته‏اند: كسی كه خدا را بشناسد، او را دوست می‏دارد و كسی كه آتش را بداند از او دوری می‏جوید و كسی كه دنیا را بشناسد، در آن زهد می‏ورزد.

آیا چگونه ممكن است تصوّر كرد انسان خودش را دوست بدارد و پروردگارش را كه قوام وی به اوست، دوست نداشته باشد.

روشن است كسی كه به گرمای آفتاب گرفتار شده، چون سایه را دوست می‏دارد، ضرورتا درختانی را كه قوام سایه به آن‌هاست، نیز دوست می‏دارد.

همه آنچه در جهان وجود است، در مقایسه با قدرت حقّ تعالی، مانند سایه نسبت به درخت، و نور نسبت به خورشید است، زیرا همه چیز از آثار قدرت اوست و وجود همه موجودات تابع وجود اوست، چنان كه وجود نور تابع خورشید و وجود سایه تابع درخت است.

بلكه‏ این مثال نسبت به اوهام عوام است؛ چه آن‌ها می‏پندارند كه نور، اثر خورشید و نشأت گرفته از او و موجود به اوست، در حالی كه این پندار خطای محض است، زیرا بر ارباب قلوب به گونه‏ای روشن‌تر از دیدن، با چشم آشكار شده است كه نور، از قدرت حقّ تعالی بر سبیل اختراع، به هنگام وقوع مقابله میان خورشید و اجسام غلیظ، حاصل می‏شود، چنان كه نور خورشید، و عین و شكل و صورت آن نیز، از قدرت حقّ تعالی به وجود آمده است. لیكن غرض از مثال‌ها فهمانیدن مطلب است و مطلوب بیان حقایق نیست.

اكنون اگر محبّت انسان، نسبت به ذات خویش، امری ضروری است، محبّت او نسبت به كسی كه در درجه اوّل، قوام او و در درجه دوم، بقای وی از حیث ذات و صفات و جواهر و اعراض بدوست، نیز ضروری می‌باشد. و این امر مستلزم آن است كه این مطلب را بداند.

كسی كه از این محبّت تهی است، به سبب آن است كه به خود و شهواتش سرگرم و از پروردگار و آفریننده خویش غافل است.

او خدا را چنان كه شایسته است، نشناخته و نظر و فكر خود را به شهوات و محسوساتش منحصر ساخته است و این همان عالم شهادت است كه بهایم در تنعّم و رفاه در آن با او شریكند. بر خلاف عالم ملكوت كه تنها كسی كه به فرشتگان شباهت دارد، پا بر سرزمین آن می‏نهد و به اندازه قرب او به صفات فرشتگان در آن می‏نگرد، و به قدر انحطاط او در عالم پست بهایم، دستش از آن كوتاه است.