بهترین ترازویی كه برای سنجش فضایل اخلاقی زن، و درخشان‌ترین آیینه‌ای كه برای تصویر سیمای زن، و چهره معنوی و شخصیت انسانی او، فرا روی زن امروز مسلمان، و زن امروز ایران و زن امروز جهان قرار دارد، زندگی حضرت فاطمه دختر پیامبر اكرم و همسر حضرت علی بن ابیطالب و مادر امام حسن و امام حسین سرور شهیدان جهان است.
از شخصیت فاطمه سخن گفتن بسیار دشوار است. فاطمه یك زن بود، آنچنان كه اسلام می‌خواهد. و روز زن روز فلاح، معراج، شخصیت، آزادی، حقوق و مقام زن، روز تولدی نوین و حیاتی دیگر برای زنان است.
این نكته مسلم است، كه ما هر قدر صفحات نورانی زندگی آن حضرت را مطالعه كنیم، بازهم بررسی بیشتر و تتبع دقیق‌تر در زندگانی آن حضرت لازم است. و بیان مجدد فضایل و سجایای آن بانوی معظمه به انحاء مختلف برای اقشار مختلف مردم و انسان‌ها در سطوح و سنین متفاوت، نه فقط برای زنان، امری بسیار ضروری است.
چرا كه آن بانوی مكرمه در مدرسه نبوت و دانشگاه امامت و رسالت، به كمال رسیده و به فضایل و روحیات نیكو آراسته است. و در پاكی و طهارت، هوشیاری و فطانت، نجابت، شرافت و جلالت منحصر به فرد بوده و مقام هیچ زنی در دنیا و آخرت به مقام و منزلت ایشان نرسیده و نخواهد رسید.
بنابراین، شایسته است كه همگی ما با چنین بانویی كه از معجزات تاریخ و افتخارات عالم وجود است، بیشتر آشنا شویم. و ابعاد شخصیتی و اوراق تابناك آن حضرت را مورد بازنگری قرار دهیم تا به شناخت بهتری دست پیدا كنیم.
به تعبیر زیبای حضرت امام خمینی «قدس سره الشریف»[1] :
«هركس با هر بینش درباره او گفتاری دارد و از عهده ستایش او برنیامده و احادیثی هم كه از خاندان وحی رسیده به اندازه فهم مستمعان بوده و دریا را در كوزه‌ای نتوان گنجاند و دیگران هرچه گفته‌‌اند به مقدار فهم خود بوده نه به اندازه مرتبت او».[2]
با این همه، نباید مأیوس شد و در حد توان باید گام‌هایی هر چند اندك برای دست‌یابی به قله فضائل و كمالات فاطمه برداشت.
ما نیز در این مقاله به فراخور توانایی خویش به بررسی ابعاد زندگانی و شخصیتی حضرت زهرا پرداخته‌ایم. گرچه كه چنین نوشته‌ای كوتاه، طبعاً نمی‌تواند جامع باشد و حق مطلب را آن‌طور كه شایسته است ادا كند اما گامی است هر چند كوچك در جهت شناخت آن بحر بی منتها و آن گوهر تابناك. شاید كه مقبول حضرتش افتد.
در این مجال فقط به ابعاد شخصیتی حضرت فاطمه زهرا از دیدگاه قرآن و وحی، پیامبر، امیرالمؤمنین و ائمه معصومین: بسنده می‌كنیم.
خداوند، آیات بسیاری را به اهل‌بیت اختصاص داده است؛ به گونه‌ای كه همه مسلمین در نزول این آیات درباره ایشان اجماع نموده‌‌اند و آن را دلیل عنایت خدا به ایشان و بزرگداشت مقام آنان، و ترغیب سایر مسلمین به حركت در مسیر هدایت ایشان و اقتدای به آنان می‌دانند.
برخی از این آیات، عبارتند از:
۱ .﴿مَنْ حَاجَّكَ فیهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللّـهِ عَلَی الْكاذِبینَ﴾[3]
پس كسی كه با تو محاجه كند، پس از آنكه برای تو علم حاصل شد، بگو كه بیائید فرزندانمان و فرزندانتان و زنانمان و زنانتان و خودمان و خودتان را فراخوانیم و سپس مباهله كرده، لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم.
همه اهل قبله، حتی خوارج، اجماع كرده‌‌اند كه پیامبر از میان زنان جز دخترش فاطمه را برای مباهله دعوت ننمود.
۲ . ﴿إِنَّما یریدُ اللّـهُ لِیذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَكُمْ تَطْهیرًا﴾[4]
ترجمه:
همانا خداوند اراده كرده است كه هر گونه زشتی و ناپاكی را از شما اهل‌بیت دور گرداند و شما را پاك و مطهر سازد.
احادیث زیادی از طرق عامه و خاصه صادر شده و دلالت می‌كنند كه آیه فوق در شأن پیامبر و علی و فاطمه و حسن و حسین نازل شده است. من باب نمونه:
احمد حنبل و طبرانی از ابوسعید خدری نقل می‌كنند:
پیامبر چهل روز، هر صبح به خانه فاطمه می‌آمد در حالی كه می‌فرمود: سلام بر شما اهل‌بیت و رحمه اللّه و بركاته، خداوند شما را رحمت كند و آیه مذكور را قرائت می‌فرمودند.
و از امّ سلمه نقل شده؛ كه پیامبر در خانه من بود كه این آیه نازل شد، پس رسول خدا نزد علی و فاطمه و حسن و حسین فرستاد و فرمود: اینان اهل‌بیت من هستند.[5]
بیشتر مفسّران برآنند كه این آیه درباره حضرت علی و فاطمه و حسن و حسین نازل شده است.
3.﴿قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَیهِ أَجْرًا إِلاَّ الْـمَوَدَّه َ فِی الْقُرْبی﴾[6]
ترجمه:
بگو برای آن(رسالت) مزدی از شما نمی‌خواهم جز دوستی نزدیكانم را.
از ابن عباس نقل شده:
كه وقتی این آیه نازل شد، مردم گفتند: ای رسول خدا! این نزدیكانت كه دوستی آنان را بر ما واجب ساخته‌ای چه كسانی هستند؟ فرمودند:
علی، فاطمه و دو فرزندش.[7]
و در روایت دیگری پیامبر می‌فرماید:
خداوند اجر رسالت مرا بر شما دوستی اهل‌بیتم قرار داده است و من بزودی فردا(قیامت) درباره آن‌ها از شما سؤال خواهم نمود.[8]
4. ﴿وَ هُوَ الَّذی خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَرًا فَجَعَلَهُ نَسَبًا وَ صِهْرًا﴾[9]
ترجمه:
او خداوندی است كه از آب بشری آفرید پس قرار داد او را تبار و نژاد و پیوند و پروردگار تو توانا است.
از ابن عباس روایت شده؛ كه خداوند نطفه سفید مكنونه‌ای بیافرید و او را در صلب آدم قرار داد، سپس آنرا از صلب آدم در صلب شیث، و از صلب شیث به صلب اَنوش، و از صلب انوش به صلب قنیان، و از صلب قنیان به اصلاب پاكیزه و ارحام مطهره منتقل گرداند، تا رسید به صلب عبدالمطلب.
سپس خداوند آن را دو قسمت فرمود، نصفش را در صلب عبداللّه و نصف دیگر را در صلب ابیطالب قرار داد. و از سلاله عبداللّه حضرت رسول خدا متولد گردید و از سلاله ابیطالب حضرت علی به دنیا آمد و این است معنای كلام خدا.[10]
پس فاطمه را به علی تزویج نمود و علی از محمد و محمد از علی است و حسن و حسین نسب و نژاد آن‌ها و علی داماد و پیوند است. این آیه نیز مشعر بر فضیلت و شرافت فاطمه است و می‌رساند كه نسب پاك پیامبر و نژاد والای سادات بنی فاطمه در وجود گرانمایه حضرت زهرا تقاطع می‌نماید.
چه بعد از حضرت فاطمه همه فرزندان رسول خدا در اطراف و اكناف عالم زیست كرده و می‌كنند. نِژاد سیادت آن‌ها تا حضرت فاطمه و از حضرت فاطمه است و از آن به بعد تا حضرت آدم از جانب پدر است نه مادر، اما هنگامی كه این نسب به فاطمه می‌رسد از جانب مادر است نه پدر.
و این فضیلت مخصوص حضرت فاطمه است و قرآن مجید در آیه مباهله فرزندان فاطمه را فرزندان پیامبر نامیده و فرموده:
«نَدعُ اَبْنائَنا وَ اَبْنائَكُم» یعنی:
می خوانیم پسران خود و پسران شما را. پس معلوم گردید كه این فضیلت بزرگ را خداوند مخصوص فاطمه نمود و نسب اولاد فاطمه را به رسول خدا پیوند داد.
۵. ﴿إِنَّ اْلأَبْرارَ یشْرَبُونَ مِنْ كَأْسٍ كانَ مِزاجُها كافُورًا، عَینًا یشْرَبُ بِها عِبادُ اللّـهِ یفَجِّرُونَها تَفْجیرًا، یوفُونَ بِالنَّذْرِ وَ یخافُونَ یوْمًا كانَ شَرُّهُ مُسْتَطیرًا، وَ یطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ مِسْكینًا وَ یتیمًا وَ أَسیرًا﴾[11]
ترجمه:
به یقین نیكان از جامی می‌نوشند كه با عطر خوش آمیخته است، از چشمه‌ای كه بندگان خاص خدا از آن می‌نوشند و از هر جا بخواهند آن را جاری می‌سازند، آن‌ها به نذر خود وفا می‌كنند و از روزی كه شرّ و عذابش گسترده است می‌ترسند، و غذای خود را با اینكه به آن نیاز دارند به مسكین و یتیم و اسیر می‌دهند.
سوره مباركه انسان در شأن حضرت زهراء نازل شده و آیتی است بر عظمت وجود آن حضرت.
روایتی از ابن عباس نقل شده كه:
روزی حسن و حسین در خردسالی مریض شدند. حضرت فاطمه نذر كردند، اگر مریضی آن‌ها خوب شود، سه روز روزه بگیرند، پس خداوند آنان راعافیت بخشید.
اهل خانه حضرت زهرا سه روز، روزه گرفتند و هر سه روز، هنگام افطار كه می‌شد مسكین و یتیم و اسیر به در خانه آن‌ها آمدند و طلب غذا كردند و ایشان هم نانی را كه می‌خواستند با آن افطار كنند به آن‌ها بخشیدند.
سه روز تمام گرسنه بودند و حضرت فاطمه وقتی كه پدرش به دیدنش آمدند، دیدند آن بزرگوار در محراب عبادت مشغول نیایش و پرستش خداست در حالی كه از شدت گرسنگی شكمش به پشتش چسبیده، و چشم‌هایش به گودی نشسته است. دیدن این منظره برای رسول خدا سخت تأثر آور بود. در این هنگام جبرئیل فرود آمده و عرض كرد، این هدیه را بگیر، خدای تعالی به داشتن چنین اهل‌بیتی به تو تهنیت گفته است، پس آیات را بر وی خواند.[12]
۶ .﴿مَرَجَ الْبَحْرَینِ یلْتَقِیانِ، بَینَهُما بَرْزَخٌ لا یبْغِیانِ، یخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَ الْـمَرْجانُ﴾[13]
ترجمه:
روان كرد دو دریا را كه به هم برسند و ملاقات نمایند، برزخی بین آن دو است كه بر دیگری غلبه نكنند و از آن دو لؤلؤ و مرجان بیرون می‌آید.
امام صادق در تفسیر این آیه می‌فرماید: مقصود از دو دریا كه با یكدیگر برخورد می‌كنند، علی و فاطمه است و برزخ بین آن دو كه بر یكدیگر برتری نجویند، حضرت رسول است، و لؤلؤ و مرجان كه از آن دو دریا بیرون می‌آید امام حسن و امام حسین می‌باشند.[14]
۷.﴿كَمِشْكاه ٍ فیها مِصْباحٌ الْـمِصْباحُ فی زُجاجَه ٍ الزُّجاجَه ُ كَأَنَّها كَوْكَبٌ دُرِّی﴾[15]
ترجمه:
به مشكاتی ماند كه در آن روشن چراغی در میان شیشه‌ای كه تلألؤ آن گویی ستاره ایست درخشان.
حضرت موسی بن جعفر فرمودند:
مقصود از مشكات حضرت فاطمه است و مصباح، حسن و زجاجه حسین است، كوكب درّی، فاطمه است كه در بین زنان جهانیان ستاره‌ای درخشان می‌باشد.
۸.﴿اَلَمْ تَرَكَیفَ ضَرَبَ اللّـَه مثلاً كَلِمَه ً طَیبَه ً كَشَجَرَه ٍ طَیبه﴾.
در روایت است كه رسول خدا در ذیل آیه شریفه ﴿اَلَمْ تَرَكَیفَ... ﴾ فرمودند:
من شجره هستم و فاطمه شاخه آن. علی عامل باروری آن، حسن و حسین میوه آن و دوستداران آنان از امّتم برگ‌های آن درخت می‌باشند و سوگند به خدا كه آنان در بهشت جاویدان می‌باشند.[16]
[1] . بیستم جمادی الثانی كه روز زن است مصادف با تولد این شخصیت بزرگ نیز می‌باشد، او كه مكتب فاطمه3 را به دنیای معاصر شناساند.
[2] . صحیفه نور / ج ۱۲ / ص ۷۲.
[3] . سوره آل عمران، آیه ۶۱.
[4] . سوره احزاب، آیه ۳۳.
[5] . المستدرك: ج ۳، ص ۱۴۶.
[6] . سوره شوری، آیه ۲۳.
[7] . الصواعق المحرقه: ص ۱۰۱.
[8] . ذخائر العقبی: ۲۶.
[9] . سوره فرقان آیه ۵۴.
[10] . بحارالانوار: ج ۱۰ ص ۴۲.
[11] . سوره انسان آیه ۶ تا ۹.
[12] . سید هاشم بحرانی، تفسیر البرهان.
[13] . سوره الرحمن، آیه ۱۹و ۲۰ و ۲۲.
[14] . جلال الدین سیوطی، الدرالمنثور، ج ۷، ص ۶۹۸.
[15] . سوره نور، آیه ۳۵.
[16] . شواهد التنزیل، ج ۱، ص ۲۱۲.
