مرحوم شهید ثانی در کتاب منیهٔ المرید[1] ، گفته است: در تفسیر امام عسكری درباره قول خداوند متعال آمده است: وَ إِذْ أَخَذْنا مِیثاقَ بَنِی إِسْرائِیلَ لا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّـهَ ... وَ الْیتامی.[2]
امام می‌گوید: «امّا درباره قول خداوند كه فرموده است؛ «و الیتامی» پیامبر خدا فرموده است: خداوند مردم را به نیكی درباره یتیمان به این سبب تشویق كرده است، كه آنها از پدران خود جدا شدهاند. از این رو هر كس از آنها حمایت كند، خداوند از او حمایت خواهد كرد، و كسی كه آنها را گرامی بدارد خداوند او را گرامی خواهد داشت، و هر كس از روی رأفت دست بر سر یتیمی كشد، خداوند در برابر هر مویی كه دستش را بر آن كشیده است كاخی در بهشت برای او قرار می‌دهد، كه از تمام دنیا و آنچه در آن است وسیع‌تر، و هر چه دلخواه آدمی است و چشم از آن لذّت میبرد در آن موجود باشد و آنها جاودانه در آن سكنا میكنند».
و نیز: «از همه یتیمان یتیمتر كسی است كه از امامش جدا شده و نمی‌تواند به او دسترسی یابد، و نمی‌داند حكم او در مورد احكام شرعی مورد نیازش چیست، آگاه باشید هر كس از شیعیان ما علوم ما را بداند، و این نادان به احكام آیین ما را كه دستش از مشاهده ما كوتاه، و به منزله یتیمی در دامان اوست هدایت و ارشاد كند، و طریقه ما را به او بیاموزد، در پیشگاه رفیق اعلا با ما خواهد بود، این حدیث را پدرم از پدرش و او از پدرانش و آنها از پیامبر خدا روایت كردهاند.»
علی فرموده است: «هر كس از شیعیان ما، عالِم به طریقه ما باشد، و ضعفای شیعه ما را از تیرگی جهل به روشنی علم در آورد، همان علمی كه ما در دسترس او گذاشتهایم، روز رستاخیز در حالی كه تاجی از نور بر سر دارد كه همه اهل محشر را روشنی می‌دهد، وارد می‌شود، و بر تن او جامهایست كه همه دنیا با كم‌ترین تار آن نمی‌تواند برابری كند، سپس ندا كنندهای از سوی خداوند فریاد میكند ای بندگان خدا! این عالم، شاگردی از شاگردان آل محمّد است، هان هر كسی در دنیا به وسیله او از حیرت جهالت بیرون آمده است اكنون به انوار او چنگ زند، تا او را از سرگردانی ظلمت این عرصات رهایی دهد، و به نزهتگاه بهشت وارد سازد، سپس هر كسی را كه به او خیری یاد داده، و یا گره جهل و نادانی را از دل او گشوده، و یا شبههای را برای او روشن ساخته است از آن عرصه خارج میسازد.»
ایشان گفته است: زنی نزد صدّیقه كبری فاطمه زهرا 3 آمد، و گفت: من مادری ناتوان دارم. یكی از مسائل نمازش بر او مشتبه شده، مرا نزد تو فرستاده تا آن را بپرسم. فاطمه پرسش او را پاسخ داد؛ آن زن بار دوّم پرسید، آن حضرت به او پاسخ داد. سپس برای بار سوّم پرسید، فاطمه به او پاسخ داد، تا ده بار كه آن حضرت در هر بار پاسخش را داد.
زن از پرسش مكرّر خود شرمنده شد و گفت: ای دخت پیامبر خدا به شما زحمت ندهم، فاطمه فرمود: «بیا از هر چه میخواهی بپرس، چه گمان میكنی، درباره كسی كه روزی تعهد كرد، تا در برابر اخذ یك صد هزار دینار، بار سنگینی را به پشتبام برد؛ آیا این بار بر او سنگینی میكند؟» زن گفت: نه، فاطمه فرمود: «من برای هر مسألهای بیش از گنجایش زمین تا عرش، مروارید اجرت گرفتهام، پس سزاوارتر است كه پاسخ دادن مسائل تو بر من سنگین نباشد. من از پدرم شنیدم، كه میفرمود:
«علمای شیعه ما، در روز قیامت محشور می‌شوند در حالی كه هر یك از آنان را به اندازه دانش و كوششی كه در ارشاد بندگان خدا داشتهاند، خلعت كرامت میپوشانند، تا آن جا كه به یك تن از آنها یك میلیون حلّه نور خلعت داده می‌شود.
سپس منادی از سوی خداوند در آسمان ندا میكند: ای سرپرستان یتیمان آل محمّد كه آنان را پس از جدایی از پدرانشان كه امامان آنها بودند نیرو و توان دادید، اینان شاگردان شما و یتیمانی هستند كه آنها را سرپرستی و كمك كردید، پس خلعت علوم در دنیا را بر آنها بپوشانید.
از این رو به هر یك از آنان به اندازه دانشی كه از آنها فرا گرفته است خلعت میپوشانند، تا آن حدّ كه برخی از آنان صد هزار جامه خلعت میگیرند، اینان همین گونه به كسانی كه از آنها دانش فرا گرفتهاند خلعت میپوشانند.
سپس خداوند متعال می‌گوید: خلعت این عالمان را كه یتیمان را كفالت و سرپرستی كردند كامل و دو برابر كنید، پس خلعت‌های پیشین آنها را كامل و مضاعف میكنند، همچنین خلعت كسانی كه در رتبه آنهایند، و به اندازه آنها خلعت داده شدهاند تكمیل و مضاعف میگردد.»
فاطمه فرمود: «ای كنیز خدا هر آینه نخی از این خلعت‌ها هزار هزار بار بهتر از همه چیزهایی است كه خورشید بر آنها میتابد، و آنچه خورشید بر آن میتابد ارزشی ندارد، چه آن آمیخته با آلام و كدورات است.»
امام مجتبی، حسن بن علی فرموده است: «كفیل و سرپرست یتیم آل محمّد، یتیمی كه از سرپرستان خود جدا مانده و در وادی جهل و نادانی گرفتار شده، چنانچه كسی او را از وادی جهل برهاند، و آنچه را بر او مشتبه شده برایش روشن سازد، برتری او در مقایسه با كسی كه یتیمی را كفالت كند و او را اطعام و سیراب كند، مانند برتری خورشید بر ستاره سُهاست.»
سید الشهداء، حسین بن علی فرموده است: «هر كس برای خاطر ما با یتیمی كه محنت استتارمان او را از ما جدا كرده در علومی كه از ما به او رسیده است، با وی همدردی و مواسات، و با راهنمایی خود او را ارشاد كند خداوند میفرماید: ای بنده صاحب كرم كه همدردی و دلجویی میكنی من به این كرم و بخشش از تو سزاوارترم. ای فرشتگان من اینك به تعداد هر حرفی كه به او یاد داده هزار هزار كاخ در بهشت برای او قرار دهید، و از نعمت‌ها آنچه سزاوار است در آنها فراهم آورید.»
امام سجّاد، علی بن الحسین فرموده است: «خداوند عزّ و جلّ به موسی وحی فرمود؛ كه مرا محبوب آفریدگانم كن، و آفریدگانم را محبوب من گردان، موسی عرض كرد: این كار را چگونه انجام دهم؛ خداوند فرمود: نعمت‌های ظاهری و باطنی مرا به یاد آنها بیاور، تا مرا دوست بدارند. چه اگر بنده گریزان یا گمراه و منحرف از درگاهم را بتوانی بازگردانی، برای تو از عبادت صد سال كه روزهایش را روزه بداری و شب‌ها را به نماز بگذرانی، بهتر است.
موسی عرض كرد: بنده گریزان از درگاهت كیست؟ فرمود: گنهكار متمرّد. موسی عرض كرد: گمراه و منحرف از آستانت كیست؟ فرمود: آن كه امام زمانی را كه معرّفی كردهای نشناسد، و یا پس از شناخت، از او دوری گزیند، همان كسی كه به احكام دینش نادان باشد، دینی كه تو آن را شناساندهای، و از طریق آن خدا بندگی می‌شود، و به وسیله آن خشنودی او به دست میآید.»
امام سجاد7 همچنین فرموده است: «ای دانشمندان شیعه، مژده باد شما را به ثواب‌های بزرگ و پاداش‌های فراوان.»
امام باقر، محمّد بن علی فرموده است: «دانشمند مانند كسی است كه شمع فروزانی به همراه دارد كه به مردم روشنی می‌دهد، و هر كس در پرتو شمع او قادر به دیدن می‌شود، برایش دعای خیر میكند.
همچنین دانشمند حامل شمعی روشنی بخش از علم و دانش است، كه به وسیله آن تیرگی‌های جهل و حیرت را میزداید؛ از این رو هر كس از فروغ دانش او بهرهمند شده، و از سرگشتگی و حیرت بدر آمده، یا از تیرگی نادانی رهایی یافته است، از جمله آزاد شدگان او از آتش دوزخ است. و خداوند متعال در عوض هر موی این آزاد شدگان، چیزی به او خواهد داد كه بهتر از صد هزار قنطار مال باشد كه بر غیر طریقی كه خداوند دستور داده صدقه داده شود، زیرا این صدقه برای دهنده آن مایه وبال و خسران است، بلكه به او پاداشی می‌دهد كه برتر از ثواب گزاردن صد هزار ركعت نماز در برابر خانه كعبه باشد.»
امام جعفر بن محمد الصّادق فرموده است: «دانشمندان شیعه ما مرزدارانی هستند كه در نزدیكی آنها ابلیس و شیاطین او كمین كردهاند. این عالمان مانع می‌شوند، كه ابلیس و پیروان كافر و ناصبی او بر ضعفای شیعه ما وارد و بر آنها چیره شوند. آگاه باشید هر كس از شیعیان ما این امر را بر عهده داشته باشد، هزار هزار بار، برتر از كسی است كه با روم و ترك و خزر جهاد كند، زیرا آنان از دین دوستان ما، و اینان از بدن‌های آنها دفاع میكنند.»
امام کاظم، موسی بن جعفر فرموده است: «فقیهی كه، یتیمی از یتیمانی را كه، دستشان از ما كوتاه و از دیدار ما محرومند، نجات دهد، و آنچه را از تعالیم ما نیاز دارد به او بیاموزد، همین یك فقیه برای شیطان از هزار عابد سختتر است، زیرا عابد تنها برای نجات خویشتن میكوشد، و فقیه علاوه بر نفس خویش، بندگان خدا را اعمّ از زن و مرد در نظر دارد، تا آنها را از چنگ ابلیس و یارانش برهاند، از این رو او از هزار هزار مرد عابد و هزار هزار زن عبادت كننده برتر است.»
امام رضا، علی بن موسی فرموده است: «روز قیامت به عابد گفته می‌شود: تو چه مرد خوبی بودهای. تلاش تو نجات دادن خودت بود، و زحمت خود را از مردم بازداشتی، اینك به بهشت وارد شو.
آگاه باشید فقیه كسی است كه خیر خود را به مردم برساند، و آنان را از دست دشمنانشان برهاند، و نعمت‌های بهشت خدا را برای آنان ذخیره سازد، و خشنودی خدا را برای آنها به دست آورد.
به فقیه گفته می‌شود: ای كفیل یتیمان آل محمّد، ای هدایت كننده دوستان و پیروان ضعیف آنها بر جای خود باش و برای هر كسی كه از تو دانشی فرا گرفته و چیزی آموخته شفاعت كن. فقیه میایستد، و به همراه او، گروه گروه وارد بهشت می‌شوند.
و امام واژه گروه (فئام) را ده بار تكرار، و فرمود: اینان كسانی هستند كه از او دانش فرا گرفته، و از دانش آموزان او دانش اندوخته، و به همین گونه تا روز قیامت از علوم او بهره بردهاند»، اكنون بنگرید میان مقام فقیه و منزلت عابد چقدر تفاوت است.
امام جواد، محمد بن علی فرموده است: «كسی كه یتیمان آل محمّد را كفالت كند، یتیمانی كه از امام خود جدا شده، و در وادی جهالت سرگردان گشته، و در دست شیطان‌های خود و دشمنان ناصبی ما اسیر شدهاند، از دست اینان نجات دهد و از حیرت و سرگردانی برهاند، و شیطان‌ها را با ردّ وسوسههای آنها مقهور كند، و با تمسّك به حجّت‌های پروردگار و دلایل امامان خویش دشمنان ما را مغلوب سازد، در پیشگاه خداوند نسبت به عابدان از والاترین موقعیت‌ها و بیشترین برتری‌ها برخوردار خواهد شد، فضیلتی بیش از برتری آسمان بر زمین، و برتری عرش و كرسی و حجاب‌ها بر آسمان. آری تفاوت او با عابد مانند تفاوت ماه شب چهارده بر مخفیترین ستارگان آسمان است.»
امام هادی، علی بن محمّد فرموده است: «اگر پس از غیبت قائم ما دانشمندانی باقی نبودند كه مردم را به سوی خدا دعوت و آنان را رهبری و با تمسّك به حجّت‌های الهی از دین پاسداری كنند، و بندگان ضعیف خداوند را از دام‌های شیطان و یارانش، و از كمند دشمنان ناصبی ما برهانند، هیچ كسی در روی زمین باقی نمیماند مگر این كه از دین خدا برگشته و مرتّد شده باشد. آری آنانی كه زمام دل‌های ضعفای شیعه را به دست میگیرند، مانند ناخدای كشتی كه سكّان آن را در اختیار میگیرد، در نزد خداوند از همه كس برترند.»
امام عسکری، حسن بن علی فرموده است: «عالمان شیعه ما كه دوستان مستضعف و معتقدان به ولایت و امامت ما را سرپرستی میكنند، روز رستاخیز در حالی وارد عرصه محشر می‌شوند كه از دیهیم آنها نور میدرخشد.
آنها هر كدام تاجی درخشان بر سر دارند كه انوار آن در عرصه قیامت، تا مسافت سیصد هزار سال راه پراكنده می‌شود، و شعاع تابش این دیهیم‌ها سر تا سر عرصه محشر را فرا میگیرد.
در آن روز هر یتیمی كه این عالمان او را كفالت كرده، و از فضای تیره جهل و نادانی و وادی حیرت و سرگشتگی رهانیدهاند، به بخشی از انوار آنها چنگ میزند. این انوار او را بالا میبرند، و روبروی بهشت قرار می‌دهند.
سپس آنها را در منازلی كه در همسایگی استادان و معلّمانشان برایشان آماده شده، و در محضر امامانی كه برای آنها دعوت میكردند فرود میآورند و در این هنگام شعاع این دیهیم‌ها به هر ناصبی یا دشمن اهل‌بیت: برسد چشمانش كور، گوش‌هایش كر و زبانش لال می‌شود، و به آتشی سختتر از لهیب دوزخ مبدّل میگردد، سپس آنها را بلند كرده، به سوی خازنان جهنّم پرتاب میكند و خازنان آنها را به درون دوزخ میافكنند.»[3]
[1] . مقصود شهيد دوّم است كه مطلب فوق را در كتاب منيهٔ المريد گفته است.
[2] . بقره/ 82 (و به ياد آوريد) هنگامى كه از بنى اسرائيل پيمان گرفتيم كه جز خدا نپرستيد، و به پدر و مادر و خويشان و يتيمان و بينوايان نيكى كنيد.
[3] . منيهٔ المريد، ص 9، به نقل از تفسير منسوب به امام عسكرى( ع(.
