وقتی اهل حمد و ثناء شد، به جائی می‌رسد که خدا نعمت‌های فراوانی را به او عرضه می‌کند. وقتی نعمت‌های فراوان را به او عرضه کرد، او این نعمت‌ها را به دیگران می‌دهد. وقتی این نعمت‌ها را به دیگران داد، می‌شود ولی نعمت دیگران ! وقتی ولی نعمت دیگران شد، مشکور و محمودِ دیگران می‌شود، منتها به اذن خدا؛ حمد و ثناء در مقابل نعمت است. کسی حمید است، کسی محمود است که ولی نعمت باشد.

اگر نعمتی از کسی به دیگری رسید، آن متنعّم، از این مُنعِم، حق شناسی می‌کند و ثنای گوی اوست. گرچه همه ثناها به خدا بر می‌گردد؛ اَلحَمدُ لله، چون رَبِّ العالَمین[1] است، ولی دیگران که مجاری نعمتند، مظاهر محمود بودن‌اند. وقتی انسان ولی نعمت جامعه انسانی شد، محمود آنهاست.

وقتی هم ولی نعمت می‌شود، که نعمت‌های فراوانی به او برسد. وقتی نعمت‌های فراوان به او می‌رسد، که همه نعمت هائی را که خدا به او داد، به جا صرف بکند و نمازهای واجب و مستحبّ و سائر فرائض و نوافل را انجام بدهد تا پرچم حمد به دست او باشد.

در سوره مبارکه اسراء آمده است: 

﴿وَ مِنَ اللّیلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَهً لَکَ عَسی أنْ یبعَثَکَ رَبُّکَ مَقاماً مَحمُوداً﴾[2].

فرمود: شب برخیز، نماز شب را زنده کن، شاید به مقام حمد برسی ! مقام محمود منزلتی است که دیگران در پیشگاه او حامد و شاکر و ثناگویند. ثنای درست که مصون از تملّق است در برابر نعمت صحیح و مُنعِم راستین است.

اگر نعمتی دروغ بود، ثنایش دروغ است. اگر نعمت راست بود، ولی مُنعم دروغ بود، ثنایش کاذب است. ولی اگر نعمت حق بود، منعم حقیقی بود، یعنی این نعمت از این منعم به جامعه انسانی رسیده است، جامعه انسانی ثناگوی چنین مُنعمی است. این منعم می‌شود « محمود».

محمود بودن یک منزلت است، یک درجه است که هر کس به آن مقام نمی‌رسد و هیچ کسی در جوامع انسانی به اندازه رسول گرامی حمید و محمود نیست !

آن طوری که در ارشاد القلوب دیلمی آمده، وجود مبارک پیغمبر فرمود: اَجوَدُ الأجواد اَللهُ رَبُّ العالَمینْ وَ أنَا اَجوَدُ وُلدِ آدَمْ[3]. فرمود: بخشنده‌ترین بخشنده‌ها بالذّات، ذات أقدس إله است؛ ولی در بین بشر، اَحدی به بخشندگی من نرسید و نخواهد رسید.

سخن از جود و بخشش حاتم طائی و مانند آن نیست ! زیرا او بر فرض رَمه شتر یا یک رَمه گاو و گوسفند را قربانی می‌کرد و مهمان نوازی می‌کرد. یک نانی می‌داد و یک گوشتی که تن را می‌پروراند. فرمود: من غذائی آوردم که جان همگان را می‌پروراند: یعَلِّمُهُمُ الکِتابَ وَالحِکمَه وَ یزَکّیهِمْ.

مسائل مالی در پیشگاه آن حضرت مطرح نبود. بیش از اندازه‌ای که دیگران جود مالی داشتند، آن حضرت سخای مالی داشت. امّا کالائی که او آورد، دیگران نیاوردند.

فرمود: أنَا أجوَدُ وُلدِ آدَمْ. هیچ کسی به اندازه من بخشنده نیست. نه بخشش ظاهری، نه بخشش باطنی.

قهراً هیچ کسی به اندازه پیغمبر حمید نیست، محمود نیست و هیچ کسی به اندازه پیغمبر پرچمدار حمد و ثناء نیست و هیچ کسی در قیامت این لِوای حمد را به دست نمی‌گیرد، مگر پیغمبر و طبق نقل مرحوم شیخ طوسی، علی بن أبی طالب هم حامل این پرچم و لوای حمد است که فرمود: آدَمْ وَ مَنْ دُونَهُ تحت این پرچمند[4].

آنگاه فاطمه می‌پرسد: من شما را کجا پیدا کنم؟ فرمود: پرچم حمد به دست من است دم در بهشت! عرض کرد: آن روز، روز فَزَع اکبر است. اگر شما را آنجا نیافتم، چه کنم؟ فرمود : کنار حوض کوثر. عرض کرد: اگر آنجا نیافتم چه کنم؟ فرمود: عِندَ الصِّراط، عِندَ الحِساب، عِندَ المیزان، همه این موارد من حضور دارم. عرض کرد: من اگر شما را اینجا نیافتم، چه کنم؟ فرمود: کنار جهنّم هستم که دوستانم را از جهنّم باز می‌دارم ! فاطمه با شنیدن این جمله خوشحال شد.!

[1] . سوره حمد، آیه ۲.

[2] . سوره اسراء، آیه ۷۹.

[3] . ارشاد القلوب/ ۱/ ۱۴/ اَلبابُ الأوّل فِی ثَوابِ المُوعِظَه وَالنَّصیحَهَ بِها.

[4] . بحار الأنوار/ ۴۰/ ۸۲ ـ … آدَمْ وَ مَنْ دُونَهُ تَحتَ ذلِکَ اللِّواء.