محبت یک رابطه وجودی است و یکی از مهم‌ترین اسباب محبت، حبّ ذات است که در هر موجودی وجود دارد. خداوند به ذات خود و کمالات خود آگاهی دارد و از این جهت به خود عشق می‌ورزد و خود را دوست دارد. همچنان که آفریده‌های خود را به جهت حب ذات دوست دارد؛ چرا که این آفریده‌ها از افعالی است که از ذات او نشأت می‌گیرد.

حب خداوند به خویش همان ادراک خیر است. خداوند از آن رو که مُدرک جمال خویش است، عاشق است. و از آن رو که ذات او مدرک است به ذات، معشوق است. و چون فعل خداوند از ذات او جدایی ندارد، آن نیز مورد محبت خداوند است. بدین معنا که خداوند افعال خویش را دوست دارد و چون مخلوقاتش، نتیجه فعل حضرتش هستند، آن‌ها را نیز دوست دارد.[1]

پس همه موجودات جهان، محبوب خداوند متعال‌اند، لکن آنچه در این جا ما در پی آنیم، محبوب بودن انسان‏هاست به معنای خاص آن، که در ادامه بحث خواهد آمد.

برای آن که روشن شود، چگونه می‌توان محبوب خداوند واقع شد و راه رسیدن به مقام بلند حب چیست؟ ضروری است، ابتدا محبوبان خدا شناخته شوند، تا انسان بتواند با شناخت آنان راه‌های رسیدن به آن مقام را بپیماید و در سلک محبوبان خداوند درآید.

در قرآن کریم گروهایی معرفی شده‌‌اند که مورد محبت خدایند و خداوند آنان را دوست دارد. در زیر برخی از آنان به عنوان نمونه بیان می‌شود:

1. صابران، ﴿... وَ اللَّـهُ يُحِبُّ الصَّابِرِينَ﴾؛[2] خداوند استقامت کنندگان را
دوست دارد.

2. پرهیزکاران، ﴿... فَإِنَّ اللَّـهَ يُحِبُّ الْـمُتَّقِينَ﴾‌؛[3] خداوند پرهیزکاران را
دوست دارد.

3. توکل کنندگان، ﴿... إِنَّ اللَّـهَ يُحِبُّ الْـمُتَوَکِّلِينَ‌﴾؛[4] خداوند متوکلان را
دوست دارد.

4. توبه کنندگان و پاکان، ... ﴿إِنَّ اللَّـهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَ يُحِبُّ الْـمُتَطَهِّرِينَ‌﴾؛[5] خداوند توبه کنندگان را دوست دارد و پاکان را (نیز) دوست دارد.

5. نیکوکاران، ﴿... وَ إِنَّ اللَّـهَ يُحِبُّ الْـمُحْسِنِينَ‌﴾؛[6] خداوند، نیکوکاران را دوست دارد.

6. مجاهدان، ﴿إِنَّ اللَّـهَ يُحِبُّ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِهِ ...﴾؛[7] خداوند کسانی را دوست می‌دارد که در راه او پیکار می‌کنند.

7. مجریان قسط و عدالت،﴿... إِنَّ اللَّـهَ يُحِبُّ الْـمُقْسِطِينَ‌﴾؛[8] خدا عادلان را دوست دارد.

اینها گروهی از انسان‌ها هستند که مورد محبت خدا قرار گرفته و خداوند آنان را دوست دارد.

معنای محبت خداوند به بنده، این است که، خداوند حجاب‌ها را از قلبش پاک می‌کند، تا وی با چشم دل او را ببیند، و او را برای رسیدن به مقام والای قرب الهی توان می‌بخشد، همین اراده خدا نسبت به بنده، محبت اوست.

به بیان دیگر، محبت خدا عبارت است از: تطهیر باطن بنده از غیر خدا و خالی نمودن وجودش از هر مانعی که بین او و خدایش حایل و فاصله می‌شود.[9]

عرفا معتقدند؛ محبت خدا نسبت به بندگان دو گونه است:

1. محبت ابتدایی یا امتنانی، که همان عنایت و توفیق اوّلیه‌ای است که از جانب خداوند به برخی از بندگان تعلق می‌گیرد، که سبب توان‌مندی‌های بنده بر طاعت است.

2. محبت ثانوی یا استحقاقی، که ثمره طاعت و اتصاف به صفاتی است که خداوند می‌پسندد، و این به دو طریق حاصل می‌شود:

الف ـ از راه قرب نوافل،

ب ـ از راه قرب فرایض.[10]

بدیهی است که یکی از نشانه‌های محبت خدا به بنده، توفیق در اطاعت اوامر و ترک نواهی اوست، و ظهور و بروز محبت خدا به بندگانش، همان بروز رحمت و کرامت حضرتش به بندگان است.

[1] . کاشفی، محمد رضا، آئین مهرورزی، ص 99 – 102؛ ابن سینا، رساله عشق، ص 4 – 6.

[2] . سوره آل عمران، آیه 146.

[3] . سوره آل عمران، آیه 76.

[4] . سوره آل عمران، آیه 159.

[5] . سوره بقره، آیه 222.

[6] . سوره بقره، آیه 195.

[7] . سوره صف، آیه 4.

[8] . سوره مائده، آیه 42.

[9] . شبر، سید عبدالله، کتاب الاخلاق (ترجمه)، ص 412 – 413.

[10] . طباطبائی، فاطمه، سخن عشق، ص 171.