سخن در شأن و عظمت فاطمه فراوان است، اما با بسیاری سخن و فراوانی گفتار، در شأن این بانوی مجلله، عظمت حقش هرگز ادا نمی‌شود.

بانویی كه یكایك حضرات معصومین با بزرگی و عظمت از او یاد كرده‌‌اند و در برابر نام شریفش احترام ویژه به جا آورده اند، بانویی كه قرآن كریم از او به عظمت یاد می‌كند و پیامبر اكرم بزرگش می‌دارد. پیامبری كه قرآن در شأنش فرموده است:

﴿و ما وَ مَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى‌ * إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْيٌ يُوحَى﴾ یعنی؛این رسول ما هرگز جز وحی نمی‌گوید و آنچه می‌گوید وحی منزل است.

این پیامبر با این منطق وحی، فاطمه را «ام ابیها» می‌خواند. پس این سخن، سخن وحی است كه فاطمه نقش مادری برای پیامبر دارد.

در این تعبیر پیامبر باید دقّت شود، چون سخن پیامبر سخن وحی است و از كنار وحی به آسانی نمی‌توان گذشت. واژه «ام» یعنی مادر. مادر آن وجودی است كه پرورش و رشد و نمو فرزند بسته به اوست. مادر یعنی جایگاهی كه فرزند متكی به آن به تكامل طبیعی‌اش دست پیدا می‌كند. حال، فاطمه به تعبیر پیامبر «ام ابیها» است، یعنی: مادر پیغمبر است.

شكی نیست كه مادر بزرگوار پیامبر در یك نگاه ظاهری جناب آمنه بوده است، پس اینكه حضرت رسول فاطمه را مادر خویش می‌خواند سرّش در یك واقعیت معنوی است، زیرا پیامبر با چنین تعبیری به این نكته اشاره می‌فرماید:

همانگونه كه فرزند در وجودش مدیون و مرهون مادر است، استقرار و پایگیری و ادامه نبوّت من، دین من و حیات اسلام مرهون وجود فاطمه است، اگر مادر نباشد فرزندی نیست، اگر فاطمه نمی‌بود دینی نبود، اسلامی نبود و قرآنی نبود، لذا در حدیث شریف قدسی نقل شده است كه، خداوند متعال خطاب به پیامبر اكرم فرموده است:

«لولاك لَما خَلَقْتُ الافلاک وَ لَولا عَلّی لَما خَلَقْتُكَ وَلا فاطمَه ُ لَما خَلَقْتُكُما».[1]

اگر به بركت وجود تو ای پیامبر نبود، آسمان‌ها را نمی‌آفریدم و اگر علی نبود تو را نمی‌آفریدم و اگر فاطمه نبود، پیغمبر و علی را نمی‌آفریدم. 

پیامبر بدون حضرت علی یعنی قرآن بی پیامبر، همانگونه كه قرآن بدون پیامبر، معنا نمی‌دهد، پیامبر بدون علی امكان ندارد.

حكایت، حكایت نور و روشنایی است، مگر می‌شود بدون آنكه روشنایی باشد، نوری وجود داشته باشد. نور هست چون روشنایی هست، پیامبر نور است و علی روشنایی این نور است، مگر می‌شود نور باشد اما تاریكی وجود داشته باشد، لذا فرمود:

«لولا علی لما خلقتك» سپس فرمود: «لولا فاطمهُ لما خلقتكما». حقیقت راز این سخن جز بر همان بزرگواران بر كسی معلوم نیست، مگر خود ایشان عنایت كنند.

برای توضیح این مرحله از حدیث و در تأیید آن می‌توان به این فراز از زیارت صدیقه طاهره استشهاد كرد: «وَسَلَلْتَ فیها انوارَ الائمه.» [از وجود نورانی فاطمه انوار پر فروغ ائمه را تاباندی و پرتو افشان كردی.]

خداوند، پیغمبر را مبعوث كرد، وحی را نازل فرمود، این را فرو فرستاد اما این مقدار شروع و آغاز بود. حفظ این نهال نو پا و حراست و نگهبانی از این دین تازه تحقق یافته بر عهده حضرات ائمه بوده است و ائمه كه خود نگهبانان دین هستند نور وجودشان از وجود مقدس صدیقه زهرا درخشیده است.

پس در واقع، به یك معنا بقاء دین، وابسته به وجود فاطمه است، لذا آن حضرت نسبت به وجود معنوی پیامبر اكرم كه همان حقیقت دین است، «ام ابیها» شد و خداوند فرمود: اگر این بانو نبود، تو را ای پیامبر نمی‌آفریدم یعنی اگر حكمت خداوند بر آفرینش فاطمه مقدر نبود، دین كه وجود معنوی پیامبر است و حقیقت شرح و بسط یافتۀ حضرت ختمی مرتبت است؛ هرگز در عالم هستی معقول نبود تحقق یابد، زیرا بقائش وابسته به نور عظمت فاطمه است، همان طوری كه در سوره كوثر خداوند اشاره فرموده است كه به بركت فاطمه نقص ابتریت از دامن پیامبر زدوده شد.

اما مرحله دوم این حدیث شریف؛ كه اگر فاطمه نمی‌بود علی را نیز نمی‌آفریدم، گوشه‌ای از اسرار این بیان باز در كلام نورانی پیامبر اكرم نهفته است. پیامبر به علی فرمود:

علی جان! تو دو ركن داری، یكی من و دیگری فاطمه و به زودی یكی از این دو ركن از تو گرفته می‌شود.

پس حقیقت وجودی علی بر دو پایه استوار است، به عبارتی دقیق‌تر وجود علی حكایتی است از نور دو وجود تابناك؛ یكی پیامبر و دیگری فاطمه .

علی بدون فاطمه تصور ندارد، همانگونه كه علی بدون پیغمبر قابل تصور نیست، زیرا اگر فاطمه یك ركن و پیامبر ركن دیگر علی است، علی نیز به حكم قرآن كریم در آیه مباهله جان پیامبر است كه فرمود:

﴿فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ﴾[2]

به اتفاق جمیع مفسرین و روایات از جمیع ملل و فرق اسلامی، «انفسنا» اشاره به امیرالمؤمنین است یعنی علی جان پیامبر است؛ وقتی رابطه علی با پیامبر اینگونه است دیگر بدیهی خواهد بود كه علی بدون پیامبر اصلاً شدنی نیست، مگر جان و روح بدون صاحب جان و صاحب روح معنا می‌دهد؟! هرگز.

بنابراین وقتی فاطمه نیز ركن علی است، دیگر قابل تصور نیست؛ بی آنكه فاطمه باشد، علی باشد. پس نام علی و فاطمه به هم تنیده و به یكدیگر گره خورده است.

این گونه بود كه وقتی حضرت زهرا به شهادت رسید امیرالمؤمنین علی، به نقل مسعودی طبق آنچه كه مرحوم محدّث در بیت الاحزان فرموده، چنین مرثیه خوانی می‌كرد:

سرانجام كار هر دو دوست به جدایی می‌انجامد، و هر مصیبتی بعد از مرگ و فراق دوست، اندك قابل تحمل است.

و اینكه بعد از پیامبر فاطمه را نیز از دست دادم، دلیل بر آن است كه هیچ دوستی باقی نیست.

با این توضیحات شاید گوشه‌ای از اسرار این حدیث شریف آشكار شده باشد كه فرمود:

«لولا فاطمه لما خَلَقُتكما» . ما یك فاطمه می‌گوییم و یك فاطمه می‌شنویم، اما چه می‌دانیم كه شأن و قیمت فاطمه چیست؟ ارزش فاطمه را پیغمبر می‌داند كه فرمود:

«مَن صلّی علیكِ غَفَراللَّـهُ تَعالی لَهُ و اَلحَقُه بی حیث كنتُ من الجنّه»[3] «فاطمه جان! كسی كه بر تو درود بفرستد، خدای تعالی او را می‌آمرزد و در بهشت در جایگاهی كه هستم به من ملحقش می‌كند.»

[1] . الحضائص الفاطمیه مطابق نقل مستدرك السفینه ج ۳، ص ۳۳۵.

[2] . سوره آل عمران آیه ۶۱.

[3] . بیت الاحزان مرحوم محدّث قمی، ص ۳۸، به نقل از مصباح الانوار.