خطر عالم گمراه بر كسى پوشيده نيست و فجايع عظيم را در سطح جهان، جاهلان انجام نمى‌دهند، بلكه ريشه تمام آنها به عالمان گمراهى برمى‌گردد، كه با خدا و دين به كلّى بيگانه‌اند و يا دين را ملعبه دنياى خويش ساخته‌اند. اميرمؤمنان على7 در بخش بالا از اين خطبه، اين گروه را به دقيق‌ترين وجهى توصيف كرده است، سرمايه باطنى آنها را مشتى جهالت‌ها و اشتباهات و توهّمات، و سرمايه ظاهرى آنها را تفسير به رأى و توجيه حقايق بر وفق اميال و هوس‌هاى خويش مى‌داند. برنامه آنها رياكارى و تكيه بر بدعت‌ها و آزاد گذاردن هواپرستان در گناه و چراغ سبزنشان دادن به گنهكاران است، از انسانيّت فقط «صورتى» دارند، امّا از نظر «سيرت»، يك حيوان تمام عيارند.
با توجّه به عظمت خطرات اين گروه، آيات قرآن و روايات اسلامى هشدارهاى فراوانى نسبت به آنها داده است، و مردم را از افتادن در دام آنها بر حذر داشته است.
در حديثى از اميرمؤمنان7 از پيامبر اكرم6 مى‌خوانيم:
«دوزخيان از بوى بد عالمى كه علمش را رها ساخته (و بدان عمل ننموده) ناراحت مى‌شوند».
خود او نيز گرفتار بدترين ندامت‌ها است كه در ادامه همان حديث آمده است:
«پشيمان‌ترين دوزخيان كسى است كه بنده‌اى را به سوى خدا دعوت نموده و او اجابت كرده و پذيرفته و اطاعت خدا نموده و خداوند او را وارد بهشت ساخته، و دعوت كننده را به خاطر عمل نكردن به علم و پيروى از هوا و هوس‌ها و آرزوهاى دراز، داخل جهنّم كرده است!»[1] در حديث ديگرى از امام صادق7 مى‌خوانيم كه خداوند به داود وحى فرستاد:
«در ميان من و خودت عالم دنياپرستى را قرار مده كه تو را از راه محبّت من باز مى‌دارد، آنها راهزنان بندگان من‌اند! همان بندگانى كه قصد مرا دارند، كمترين كارى كه درباره آنها انجام مى‌دهم، اين است كه لذّت مناجاتم را از دل آنها بر مى‌كنم».[2]
نشانه اين عالم نمايان گمراه در احاديث اسلامى آمده است كه مهم‌ترين آنها ترك عمل به علم خويش است. همان گونه كه در حديث پيامبر اكرم6 مى‌خوانيم:
«انسان عالم نخواهد بود، مگر زمانى كه به علم خويش عمل كند».[3] و نشانه‌هاى بارز ديگر آنها گرايش به بدعت‌ها و توجيه خلافكارى‌ها و عشق به دنيا و ادّعاهاى واهى و غرورآميز است.
[1] . كافى، جلد 1، صفحه 44، باب استعمال العلم، حديث 1.
[2] . علل الشرايع، صفحه 394.
[3] . منهاج البراعهٔ، جلد 6، صفحه 185.
