قرآن کریم از پیامبران الهی نقل می‌کند که به قوم خویش می‌گفتند: سخن ما را بسنجید، اگر بهتر از سخن پیشینیان شما بود، آنگاه بپذیرید. هر‌کسی، در هر رشته‌ ای، خواه تابع، خواه متبوع، باید محقق باشد. قرآن به افراد تابع هم می‌‌گوید: در تبعیتتان باید اهل تحقیق باشید: «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يُجادِلُ فِي اللَّـهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَ يَتَّبِعُ كُلَّ شَيْطانٍ مَريدٍ»[1] یعنی؛ بعضی از مردم جاهلانه، درباره‌ جهان بینی و خداشناسی جدال می‌کنند؛ از این رو یک تابع کور هستند و از هر شیطان متمردی اطاعت می‌کنند.

کسی که از عقل و وحی اطاعت نکرد، ناچار از هوس پیروی می‌کند، چون انسان ناچار است مکتبی را بپذیرد تا قانون زندگی فردی و اجتماعی خود را بر اساس جهان بینی آن مکتب تنظیم کند و اگر کسی خودش اهل تحقیق نبود و در انتخاب راهنما و متبوع نیز محقق نبود، قهرا از هر مدعی هدایت، پیروی می‌کند؛ چون نمی‌داند از چه کسی تقلید کند، و معیار لازم پیروی را نمی‌شناسد. و از آن جهت که مدعیان دروغین فراوانند یک مقلد جاهل، به دام هر متمردی خواهد افتاد.

در سوره‌ حج نیز، به کسانی که متبوع و مطاع عوامند و با سوء استفاده از جهل عوام، راهنما و هادی آنان شده‌اند، می‌فرماید : «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يُجادِلُ فِي اللَّـهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَ لا هُدىً وَ لا كِتابٍ مُنيرٍ * ثانِيَ عِطْفِهِ لِيُضِلَّ عَنْ سَبيلِ اللَّـهِ لَهُ فِي الدُّنْيا خِزْيٌ وَ نُذيقُهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ عَذابَ الْـحَريقِ»[2] یعنی؛ بعضی از مردم جاهلانه درباره‌ خدا جدال می‌کنند و چون داعیه‌ رهبری دیگران را دارند و از خطر جاه طلبی مصون نیستند، بدون برهان عقلی یا نقلی، بر این کار اصرار می‌ورزند.

پس بعضی بدون تحقیق تابعند و برخی بدون تشخیص، متبوع. و قرآن کریم، هر دو دسته را مذمت کرده، می‌فرماید: خدای سبحان در دنیا و آخرت، آنها را رسوا خواهد کرد. در آیه‌ اول تابعان جاهل مذمت شده بودند و در آیه بعدی، متبوع‌‌های جاهل نکوهش شدند و جامع هر دو گروه همان «هویٰ محوری» است که یکی را به تعصب و سنت گرایی باطل می‌‌کشاند و دیگری را به هوس ریاست می‌‌اندازد از این رو هر دو گروه مذمومند.

[1] . سوره حج، آيه 3.

[2] . سوره حج، آيه 8-9)