خدای متعال در این آیه مى‌فرماید: «خداوند فقط مىخواهد پلیدى و گناه را از شما اهل بیت: دور كند و كاملا شما را پاك سازد» ﴿ إِنَّما یرِیدُ اللَّـهُ لِیذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَكُمْ تَطْهِیراً ﴾[1].
تعبیر به «انما» كه معمولا براى حصر است، دلیل بر این است كه این موهبت ویژه خاندان پیامبر است.
جمله «یرید» اشاره به اراده تكوینى پروردگار است، و گرنه اراده تشریعى، و به تعبیر دیگر لزوم پاك نگاهداشتن خویش، انحصارى به خاندان پیامبر ندارد، و همه مردم بدون استثناء به حكم شرع موظفند از هرگونه گناه و پلیدى پاك باشند.
ممكن است گفته شود؛ اراده تكوینى موجب یك نوع جبر است، ولى با توجه به بحث هایى كه در مساله معصوم بودن انبیاء و امامان داشتهایم، پاسخ این سخن روشن مىشود.
در اینجا به طور خلاصه مىتوان گفت: معصومان داراى یك نوع شایستگى اكتسابى از طریق اعمال خویشند، و دارای یك نوع لیاقت ذاتى و موهبتى از سوى پروردگار هستند، تا بتوانند الگو و اسوه مردم بوده باشند.
به تعبیر دیگر، معصومان به خاطر تاییدات الهى و اعمال پاك خویش، چنان هستند كه در عین داشتن قدرت و اختیار براى گناه كردن به سراغ گناه نمىروند.
درست همانگونه كه هیچ فرد عاقلى حاضر نیست، قطعه آتشى را بر دارد و به دهان خویش بگذارد، با اینكه نه اجبارى در این كار است و نه اكراهى.
این حالتى است كه از درون وجود خود انسان بر اثر آگاهی ها و مبادى فطرى و طبیعى مىجوشد، بى آنكه جبر و اجبارى در كار باشد.
واژه «رجس» به معنى شىء ناپاك است خواه ناپاك از نظر طبع آدمى باشد یا به حكم عقل یا شرع و یا همه اینها.[2]
و اینكه در بعضى از كلمات، «رجس» به معنى «گناه» یا «شرك» یا «بخل و حسد» و یا «اعتقاد باطل» و مانند آن تفسیر شده، در حقیقت بیان مصداق هایى از آن است، و گرنه مفهوم این كلمه، مفهومى عام و فراگیر است، و همه انواع پلیدی ها را به حكم اینكه، الف و لام در اینجا به اصطلاح «الف و لام جنس» است شامل مىشود.
«تطهیر» به معنى پاك ساختن و در حقیقت تاكیدى است بر مساله «اذهاب رجس» و نفى پلیدی ها، و ذكر آن به صورت «مفعول مطلق» در اینجا نیز تاكید دیگرى بر این معنى محسوب مىشود.
و اما تعبیر «اهل البیت» به اتفاق همه علماى اسلام و مفسران، اشاره به اهل بیت پیامبر است، و این چیزى است كه از ظاهر خود آیه نیز فهمیده مىشود، چرا كه «بیت» گرچه به صورت مطلق در اینجا ذكر شد، اما به قرینه آیات قبل و بعد، منظور از آن، بیت و خانه پیامبر است.[3]
اما اینكه مقصود از «اهل بیت پیامبر» در اینجا چه اشخاصى مىباشد؟
در میان مفسران گفتگو است، بعضى آن را مخصوص همسران پیامبر دانستهاند، و آیات قبل و بعد را كه درباره ازواج رسول خدا سخن مىگوید، ولى با توجه به یك مطلب، این عقیده نفى مىشود و آن اینكه ضمیرهایى كه در آیات قبل و بعد آمده عموما به صورت ضمیر «جمع مؤنث» است، در حالى كه ضمائر این قسمت از آیه ﴿ إِنَّما یرِیدُ اللَّـهُ لِیذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَكُمْ تَطْهِیراً ﴾ همه به صورت «جمع مذكر» است، و این نشان مىدهد معنى دیگرى در نظر بوده است.
لذا بعضى دیگر از مفسران از این مرحله گام فراتر نهاده و آیه را شامل همه خاندان پیامبر اعم از مردان و همسران او دانستهاند.
از سوى دیگر روایات بسیار زیادى كه در منابع اهل سنت و شیعه وارد شده معنى دوم، یعنى شمول همه خاندان پیامبر را نیز نفى مىكند و مىگوید:
مخاطب در آیه فوق منحصرا پنج نفرند: پیامبر، على و فاطمه و حسن و حسین.
با وجود این نصوص فراوان كه قرینه روشنى بر تفسیر مفهوم آیه است تنها تفسیر قابل قبول براى این آیه همان معنى سوم، یعنى اختصاص به «خمسه طیبه» است.
تنها سؤالى كه در اینجا باقى مىماند این است كه چگونه در لابلاى بحث از وظایف زنان پیامبر مطلبى گفته شده است كه شامل زنان پیامبر نمىشود.
پاسخ این سؤال را مفسر بزرگ، مرحوم «طبرسى» در«مجمع البیان» چنین مىگوید: «این اولین بار نیست كه در آیات قرآن به آیاتى برخورد مىكنیم كه در كنار هم قرار دارند و اما از موضوعات مختلفى سخن مىگویند، قرآن پر است از این گونه بحث‌ها، همچنین در كلام فصحاى عرب و اشعار آنان نیز نمونههاى فراوانى براى این موضوع موجود است».
مفسر بزرگ علامه طباطبایی1 نویسنده تفسیر «المیزان» پاسخ دیگرى بر آن افزوده كه خلاصهاش چنین است:
«ما هیچ دلیلى در دست نداریم كه جمله إِنَّما یرِیدُ اللَّـهُ لِیذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ . . . همراه این آیات نازل شده است، بلكه از روایات به خوبى استفاده مىشود كه این قسمت جداگانه نازل گردیده، اما به هنگام جمع آورى آیات قرآن در عصر پیامبر یا بعد از آن، در كنار این آیات قرار داده شده است».
پاسخ سومى كه مىتوان از سؤال داد این است؛ كه قرآن مىخواهد به همسران پیامبر بگوید: شما در میان خانوادهاى قرار دارید كه گروهى از آنان معصومند، كسى كه در زیر سایه درخت عصمت و در كانون معصومان قرار گرفته سزاوار است كه بیش از دیگران مراقب خود باشد. و فراموش نكنید كه انتساب او به خانوادهاى كه پنج معصوم پاك در آن است مسئولیتهاى سنگینى براى او ایجاد مىكند، و خدا و خلق خدا انتظارات فراوانى از او دارند.
[1] . سوره احزاب ، آیه 33.
[2] . "راغب" در كتاب" مفردات" در ماده "رجس" معنى فوق و چهار نوع مصداق آن را بیان كرده است.
[3] . اینكه بعضى" بیت" را در اینجا اشاره به" بیت اللَّه الحرام" و كعبه دانستهاند و اهل آن را" متقون" شمردهاند بسیار با سیاق آیات نامتناسب است، چرا كه در این آیات سخن از پیامبر و بیت او در میان است نه بیت اللَّه الحرام و هیچگونه قرینهاى بر آنچه گفتهاند وجود ندارد.
