انگیزه و اندیشه برای اعمال انسان به سان جان است برای تن. اساس کار را نیّت و فکر آدمی می‌سازد و اعمال و رفتار انسان در حقیقت برآمده از نیت اوست.[1]

علی7 می‌فرماید: الاعمال ثمار النیات.

یعنی: اعمال انسان میوه درخت نیت اوست

به تنها میزان ارزشمندی و گران قدری عمل انسان به اندیشه و فکری بستگی دارد که او را به حرکت و اقدام وامی‌دارد، بلکه قیمت و ارزش انسان به میزان اندیشه و نیتی است که در سر دارد و برای دست یابی به آن می‌کوشد و نیز از آن حضرت نقل است که فرمود:

ارزش آدمی به اندازه همّت اوست و عملش به مقدار نیّتش.[2]

فکر و اندیشه تا آن جا در شکل گیری و تعیین شخصیت انسان مؤثر است که چهره‌های آدمیان در سرای آخرت مطابق نیاتشان تصویر و ترسیم می‌گردد. امام صادق7 می‌فرماید:

خداوند در روز قیامت مردم را برابر نیّانشان محشور می‌گرداند.[3]

و از پیامبر اکرم6 نقل شده است که فرموده است:

خداوند به ظواهر و اعمال شما نگاه نمی‌کند؛ آنچه مورد توجّه حضرت حق تعالی قرار می‌گیرد درون دل‌‌های شماست.[4]

بنابراین، انسان برای دست یابی به گوهر نفیس و ارج آفرین صداقت، علاوه بر صدق در گفتار و تطابق میان گفتار و رفتار، ‌به صدق در انگیزه و پندار نیز نیازمند است.

راست پنداری و صدق در نیت، پیش نیاز و پایه صدق در گفتار و کردار است تا آن جا که امام کاظم7 خطاب به هشام بن حکم، از صدق در نیت، به عنوان روح ایمان و جان دین یاد کرده‌اند.

چنان که بدن جز با جان زنده قوام ندارد، دین جز با نیّت راست برقرار نمی‌گردد و نیّتِ ‌راست هم جز با عقل ثبات نمی‌یابد.[5]

حتی اقدامات ارزشی و پرارجی همچون هجرت، جهاد، شهادت و... تنها در صورتی پذیرفته است که با نیّت و انگیزه الهی به انجام برسد، در روایتی از پیامبر گرامی اسلام می‌خوانیم:

اعمال آدمی به نیات او بسته است؛ برای هر کس همان است که نیّت کرده است. کسی که هجرتش تنها به نیت خدا و رسولش باشد، بی تردید به عنوان مهاجر به سوی خدا و رسولش شمرده می‌شود، و آن کس که به نیت به چنگ آوردن متاع دنیا یا در اختیار گرفتن همسری هجرت کند، هجرت او به سوی همان است که به انگیزه آن هجرت کرده است.

بدین ترتیب هر کار خوب خواه در قالب عبادی‌ترین اعمال و خواه به صورت چشمگیرترین خدمات اجتماعی در صورتی که از انگیزه الهی و قصد قربت تهی باشد فاقد ارزش و بر باد رفته و پوسته‌ای بی مغز است. متقابلاً‌ عمل آدمی هر چند اندک و هراندازه کوچک باشد آنگاه که از سر صدق و اخلاق و با انگیزه خدایی انجام گیرد در پرتو ماندگاری و شکوهمندی انگیزه و هدفش، ‌ماندگار و ارزشمند می‌گردد.

[1] . همان، ج1، ‌ص 79.

[2] . غرر الحکم، ج4، ص 500.

[3] . محاسن برقی، (تهران، ‌مؤسسه اعلمی، 1392) ص 262، باب النیّهٔ.

[4] . بحار الانوار، علامه مجلسی، (بیروت، مؤسسه الوفاء، ‌1403 ق. ) ج 70، ص 248.

[5] . الصدق لباس الدین؛ صدق لباس و پوشش دین است» غرر الکلم، ج1، ص 125.