بدان! که بسیاری از آفات مذکوره در این مقام و آنچه قبلاً ذکر شد مانند غیبت، بهتان، دروغ، شماتت، سخریّت، جدال، مراء، مزاح، گفتن سخنان بی معنی، فحش و غیر این‌ها، از مفاسد زبان است.

و ضرر این عضو به انسان، بیشتر از سایر اعضا است و آفات آن افزون‌تر از آفات سایر جوارح است و مفاسد این عضو، ‌اگر چه از معاصی ظاهره است، که شأن علم اخلاق جای گفتگوی از آن‌ها نیست و لیکن هر یک از این‌ها منجر به اخلاق رذیله و ملکات فاسده می‌گردد، ‌زیرا رسوخ ملکات و اخلاق در نفس، ‌به واسطه تکرار اعمال و افعال است.

پس طالب معالی اخلاق را لازم است، که محافظت نفس و اعضا هر دو را بنماید. و چنانکه مذکور شد عمده اعضایی که مصدر افعال ذمیمه است، که مؤدی به اخلاق رذیله است، ‌زبان است. و آن بهترین آلات شیطان است در گمراه کردن بنی نوع انسان، چون این عضوی است فسیح المیدان و وسیع الجولان، مجال آن بی حد و بی نهایت، و استعمال آن در غایت سهولت، و سرکشی آن از سایر اعضا بیشتر است. پس هر که آن را مطلق العنان ساخت شیطان او را به وادی ضلالت رسانید و به سر منزل خذلان و هلاکت کشانید.

پس محافظت آن و مراقبت احوال آن واجب و لازم است. و کسی از شر زبان نجات نمی‌یابد مگر آن را به قید شریعت، مقید سازد، ‌و عنان آن را کشیده رها نکند، مگر در سخنی که نفع لازمی از برای دنیا و آخرت داشته باشد.

و از این جهت است که: در اخبار بسیار امر به حفظ این عضو، و مراقبت احوال آن وارد شده.

قبلاً بیان کردیم که حضرت پیغمبر فرمود که: «هر که متعهد شود محافظت آنچه میان دو فک اوست که زبان باشد و آنچه میان دو پای او است، من از برای او بهشت را متعهد می‌شوم».[1]

و فرمود: «هر که محفوظ باشد از شرّ شکم و فرج و زبان خود، پس به تحقیق که از همه شرور محفوظ است».[2]

شخصی به آن حضرت عرض کرد که: «راه نجات چیست؟ فرمود: زبان خود را نگهدار».[3]

و فرمود: «بیشتر چیزی که مردمان را داخل جهنم می‌کند زبان است و فرج».[4]

و مروی است که: «هر روز صبح، زبان به اعضا می‌گوید: «کیف اصبحتم» چگونه داخل صبح شدید و چگونه است حال شما؟ گویند: ‌اگرتو ما را به حال خود بگذاری امر ما به خیر و خوبی است.[5]

و حضرت أمیر المؤمنین7 فرمود که: «مرد در زیر زبان خود پنهان است، پس هر چه می‌گویی به عقل خود بسنج، ‌پس اگر سخنی باشد که از برای خدا باشد بگو، و الا سکوت کردن بهتر است».[6]

و از حضرت صادق7 مروی است که: «هیچ روزی نیست مگر اینکه هر عضوی از اعضا به زبان خطاب می‌کند و می‌گوید: ‌تو را به خدا قسم می‌دهم که ما را به عذاب نیندازی».[7]

آری: منشأ اکثر محنت‌های دنیویه و مفاسد دینیه زبان است.

بسا پرده‌ها که به واسطه زبان دریده شده، و چه آبروها که به سبب یک سخن بی جا بر خاک ریخته شده، ‌چه اشخاص که در دل‌ها با وقع و وقار، ‌و به یک کلام ناهنجار از درجه اعتبار ساقط گردیده‌اند.

منقول است که؛ «شخصی که در ظاهر به آثار «فطانت»[8] و فضیلت آراسته بود به مجلس یکی از اعاظم علما وارد شد. آن عالم در احترام او کوشیده و از بیم نکته گیری و احتیاط، سخن و درس و بحث خود را قطع نموده مدتی به سکوت گذرانیده و آن شخص نیز ساکت بود و از سکوت او هیبت و وقع او در دل آن عالم می‌افزود.

تا اینکه خواست تا او را امتحان نماید، پس در نهایت ادب به او گفت:

‌چرا سخنی نمی‌فرمایید؟ گفت: چه گویم؟

گفت: ‌از مسأله‌ای سخن گوی. گفت: هرگاه کسی روزه باشد چه وقت می‌تواند افطار نمود؟

گفت: ‌چون آفتاب غروب کند. آن شخص گفت: هرگاه تا نصف شب غروب نکند چه باید کرد؟

گفت: باید افطار نکرد و سپس به خاطر جمع، مشغول درس و بحث خود شد و خیالش از او راحت شد. پس عاقل را لازم است که: ‌مراقب زبان خود باشد و از فتنه آن غافل نگردد. [9]

[1] . کنز العمال، ج15، ص 806، ‌خ 43205.

[2] . جامع السعادات، نراقی، ج2، ص 341.

[3] . کنز العمال، ج3، ص 551، خ 7854.

[4] . احیاء‌العلوم، غزالی، ج3، ص 94.

[5] . کافی، شیخ کلینی ج 2، ص 115، ح13.

[6] . بحار الانوار، علامه مجلسی، ج 71، ص 285، ‌ح 39.

[7] . کافی، شیخ کلینی، ‌ج2، ‌ص 114 و 115 ، ‌ح 12.

[8] . هوشیاری و دانایی.

[9] . پایگاه اطلاع رسانی حوزه ، مفاسد و آفات زبان

[10] . کر و گنگ ( گلستان سعدی).