یكی از مشكلاتی كه جوامع بشری همواره دچار آن بوده و از آن رنج برده فاصله طبقاتی حاكم در میان اعضای جامعه است، به گونه‌ای كه اعضای جامعه را به دو دسته تقسیم نموده، عده‌ای محروم و تهی دست ضروری ترین لوازم زندگی شان از قبیل غذا، مسكن و لباس را نمی‌توانند تهیه كنند، و عده‌ای آن قدر مال و ثروت دارند و غرق در ناز و نعمت كه حساب مال و ثروت خود را ندارند.[1]

جامعه صالح و مبتنی بر ارزش‌های والای انسانی، جامعه‌ای است كه همه افراد در آن از نعمت‌های الهی، كه برای بشر آفریده شده، برخوردار باشند و ترحّم و تعاون در بین آنان حاكم باشد؛ زیرا هدف از زندگی اجتماعی، كمك افراد به همدیگر برای آسان تر شدن راه نیل به كمال است.[2]

اسلام به عنوان یك آیین جامع، كه تمام نیازمندی‌های مادی و معنوی بشر در آن پیش بینی شده، توجه خاصی نسبت به فقرا و محرومان جامعه مبذول داشته است. از این رو، در آیات و روایات، بر تعاون و دیگریاری و تأمین نیازمندی‌های نیازمندان جامعه سفارش شده است. گذشته از این، در سیره عملی پیامبر و ائمّه اطهار:، شواهد فراوانی در اقدام به دستگیری از فقرا و محرومان جامعه می‌یابیم.

در نوشتار حاضر، پس از تبیین مفهوم «تعاون» و ضرورت آن، به مبانی نظری تعاون و دیگریاری در قرآن و احادیث پرداخته شده است. سپس به اقدامات معصومان: در جهت تأمین نیازمندی‌ها و گره گشایی از مشكلات آحاد جامعه به طور عموم، آن گاه به سیره عملی پیشوایان دین: در دستگیری از فقرا و محرومان جامعه پرداخته شده و در نهایت، اقدامات عملی ائمّه هدی: در جهت تأمین نیازمندی‌های خواص مورد بحث قرار گرفته است.

تعاون یعنی؛ همكاری، یكدیگر را مدد رساندن و تشریك مساعی در جهت ارضای نیاز مشترك.[3]

از «تعاون» به «دیگر یاری» نیز تعبیر شده است.

بر اساس این معنا از «تعاون»، كمك به دیگران بدون داشتن انتظار كمك از كمك گیرنده و یا بدون تصور سهم و نفعی از امری كه به كمك او انجام گرفته صورت می‌گیرد. صورت كامل و والای دیگریاری، فداكاری و «ایثار» است كه شخص منافع و خواست‌های خود را به نفع ارزش‌های عالی تر نادیده می‌گیرد. این امر اثرات كاملا مثبت و پایداری در ایجاد همبستگی اجتماعی دارد.[4]

در سیره عملی ائمّه اطهار: بیشترین اقدامات آنان در جهت تأمین نیازمندی‌های دیگران در قالب تعاون ـ به معنای دیگریاری ـ انجام گرفته است، كه در بسیاری از اوقات، به فداكاری و ایثار نیز منجر شده است. البته تعاون به معنای همكاری و همیاری نیز در سیره ائمّه اطهار: مصادیق فراوانی دارد. اما برای دیگر معانی تعاون به ندرت می‌توان مصادیق عملی در سیره ائمّه اطهار: پیدا نمود.

[1]. تفسیر نمونه، ناصر مكارم شیرازی، ج 2، ص 315.

[2]. تفسیر المیزان، علامه طباطبائی، ج 2، ص 189.

[3]. اصول و اندیشه های تعاونی، مهدی طالب، ص 2.

[4]. همان.