در میان صدها شهید از علمای شیعه جناب شیخ جمال الدین محمد بن مکی، معروف به شهید اول، و شیخ زین الدین شهید ثانی معروف و مشهور هستند.

مرحوم علامه امینی در کتاب (شهداء الفضیله) زندگانی 130 نفر از علمای شیعه، از قرن چهارم هجری تا عصر خویش ‌را گرد آورده است، که چهل نفر آنها قبل از شهید اول، و حدود 55 نفر آن‌ها قبل از شهید ثانی، به شهادت رسیده‌اند. در عین حال این دو شخصیت به شهید اول و ثانی ملقب شده‌اند. علتش این است که این دو بزرگوار از شخصیت‌ها ی‌طراز اول علماء بوده‌اند و تا آن زمان سابقه نداشته که چنین شخصیت‌های بزرگ علمی را با آن وضع دلخراش به‌شهادت برسانند.

شهید اول را نیز با وضع دلخراش‌تری در روز پنج شنبه نهم جمادی الاولی سال 786 هجری ـ در عهد سلطنت برقوق ـ به فتوای قاضی برهان الدین مالکی و تأیید عباد بن جماعه شافعی در میدان قلعه دمشق با شمشیر کشتند و جسد شریفش را به دار آویختند و تا عصر آن روز سنگباران کردند. سپس جسد را از دار پایین آورده و آتش زدند و خاکسترش‌ را به باد دادند.[1]

بعضی ملاعبدالله برغانی فقیه بزرگوار اهل بیت: را که در سن 80 سالگی در مسجد قزوین در محراب عبادت به‌دست فرقه گمراه بابیه مورد ضرب شدید قرار گرفت و منجر به شهادتش گردید شهید ثالث (شهید سوم) لقب دادند.[2]

بعضی دیگر عالم و فقیه بزرگوار شیعه شهاب الدین تستری خراسانی را که در سال 997 در بخارا توسط ازبکان دستگیر و او را به جرم تشیع و دوستی خاندان ولایت با کارد و خنجر کشتند و جسدش را در میدان بخارا به آتش کشیدند شهید ثالث لقب داده‌اند.

عده‌ای دیگر ملاعبدالله برغانی مذکور را (شهید چهارم) و قاضی نور الله مرعشی صاحب کتاب (مجالس المؤمنین) را که بدخواهان کینه توز او را عریان کردند و با چوب‌های شاخه دار آنقدر به بدنش زدند تا گوشت‌های بدنش پاره پاره ‌گشت و به جد بزرگوارش رسول اکرم6 ملحق گردید[3] (شهید پنجم) لقب دادند.[4]

مع ذالک هیچ کدام از این فقها و شهدای عالی مقام ـ که به جرم اسلام و تشیع شهید شدند ـ مانند شهید اول و ثانی در این لقب مشهور نشده‌اند.

[1]. اعیان الشیعه، ج 7، ص 13.

[2] . شهداء الفضیله، علامه امینی، ص 475.

[3] . شهداء الفضیله، علامه امینی، ص 475، نقل از لؤلؤهٔ البحرین.

[4]. شهداء الفضیله، علامه امینی، ص 475.