اموری كه موافق خواهش نفس، سلامت، مال، مقام، كثرت خویشاوندان، توسعه اسباب، كثرت پیروان و یاران و همه لذّت‌های دنیاست، و بنده در این امور بی‌نهایت به صبر نیاز دارد، چه اگر ضبط نفس نكند و به این امور گرایش یابد و در لذّت‌های مباح فرو رود و این امر او را به تباهی و سركشی خواهد كشاند، زیرا خداوند فرموده است:
﴿إِنَّ الْإِنْسانَ لَیطْغی أَنْ رَآهُ اسْتَغْنی﴾[1]
«قطعاً انسان سرکشی می‌کند هرگاه احساس بی‌نیازی کند».
تا آن جا كه یكی از عارفان گفته است:
مؤمن بر بلا صبر می‌كند، و بر عافیت جز صدّیق شكیبایی نمی‌ورزد، هنگامی كه اموال دنیا به طرف صحابه سرازیر شد گفتند: ما به فتنه فقر و ناداری دچار شدیم توانستیم صبر كنیم اكنون به فتنه توانگری مبتلا شده‌ایم و نمی‌توانیم بر آن شكیبایی ورزیم. به همین سبب خداوند متعال بندگانش را از فتنه مال و زن و فرزند بیم می‌دهد و می‌فرماید:
﴿یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تُلْهِكُمْ أَمْوالُكُمْ وَ لا أَوْلادُكُمْ عَنْ ذِكْرِ الله﴾[2]
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید، اموال و فرزندانتان شما را از یاد خدا غافل نکند»
و نیز فرموده است:
﴿إِنَّ من أَزْواجِكُمْ وَ أَوْلادِكُمْ عَدُوًّا لَكُمْ فَاحْذَرُوهُمْ﴾[3]
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید برخی از همسران و فرزندانتان دشمنان شما هستند، از آنها برحذر باشید».
و پیامبر خدا6 فرموده است: «فرزند بیم آور، بخل آور و اندوه آور است»[4] و هنگامی كه به فرزندش حسین7 نگریست كه پایش در پیراهنش بند آمد و لغزید از منبر فرود آمد و او را در آغوش گرفت، سپس فرمود:
«خداوند راست فرموده است:
﴿أَنَّما أَمْوالُكُمْ وَ أَوْلادُكُمْ فِتْنَةٌ﴾
«من هنگامی كه دیدم فرزندم لغزید بی‌تاب شدم و او را گرفتم».[5]
این امر برای اهل بینش مایه عبرت است. مرد كامل كسی است كه در حال عافیت صبر كند، و معنای صبر بر عافیت آن است كه بدان میل نكند و بداند كه آنچه در نزد اوست ودیعه است و شاید بزودی برگردانیده و مسترد شود.
و نیز باید نفس خود را باز دارد از این كه بدانها شاد شود و در خوشگذرانی و لذّت طلبی و بازی و سرگرمی حریص باشد، و باید حقوق الهی را در مال خود با انفاق به مستحقّان، و در بدنش به وسیله كمك به مردمان، و در زبانش با راستگویی و همچنین در دیگر چیزهایی كه خداوند به او ارزانی داشته است رعایت كند. این صبر با شكر پیوند دارد، زیرا چنان كه شرح داده خواهد شد شكر زمانی كامل است كه حقّ آن ادا شود.
صبر بر خوشی و توانگری سخت‌تر است، زیرا آن مقرون به قدرت است و از حفظ الهی است كه بر آنها قادر نباشی، صبر بر حجامت و زدن رگ، اگر به وسیله دیگری انجام شود، آسان‌تر از صبر بر حجامت و زدن رگ خویش به وسیله خود اوست. همچنین گرسنه به هنگامی كه طعامی در پیش روی او نیست بر صبر قادرتر است تا زمانی كه خوراك‌های پاكیزه و گوارا در نزد او حاضر و بر استفاده از آنها قادر است از این رو فتنه توانگری بزرگ‌تر و سخت‌تر می‌باشد.
[1]. سوره علق، آیه 6 و 7.
[2]. سوره منافقین، آیه 9.
[3]. سوره تغابن: آیه 14.
[4]. ابو یعلی از ابوسعید خدری با سند ضعیف، الجامع الصغیر، سنن ابن ماجه، شماره 3666.
[5]. سنن نسایی، ج 3، ص 108، از حدیث بریده، ابو داوود، ابن ماجه و ترمذی.
