پرداخت زکات و خمس و دیگر انفاق‌های واجب و مستحب، از تکالیف اقتصادی مسلمانان است. ادای این وظایف مالی، افزون بر آثار سازنده اخلاقی، نقش مهمی در توزیع و تعدیل ثروت میان افراد جامعه و برقراری عدالت اجتماعی دارند. اما هر کدام از خمس و زکات از جهت موارد تعلّق، شرایط وجوب و مصرف با هم تفاوت دارند.
در فقه اسلامی؛ «خمس» عبارت است از یک پنجم اموال انسان که باید از درآمد و مازاد بر مخارج خود با شروط خاصی که در فقه بیان شده، پرداخت شود و آن حقّی است که خداوند برای پیامبر اکرم6 و امام معصوم7 قرار داده تا مستمندان از خاندان آن بزرگواران به جای مصرف زکات، نیازمندی‌های خود را با آن تأمین کنند.
خمس به دو قسم تقسیم می‌شود: نیمی از آن، سهم امام7 است که باید توسط حاکم اسلامی در مصالح اسلام و مسلمانان هزینه گردد و نیم دیگر آن، سهم سادات است.[1] خمس به مواردی با شرایط ویژه تعلّق می‌گیرد.[2]
در فقه اسلامی، زکات عبارت است از: حقّ واجبی که به بخشی از اموال برخی افراد غنی و ثروت‌مند جامعه تعلق می‌گیرد و باید به نفع فقرا برای صرف در مصالح عمومی پرداخت شود.[3]
اغنیا با دادن زکات، از صفات زشتی مانند حرص و بخل (تا اندازه‌ای) پاک می‌گردند و اموالشان نیز با خیر و برکت دنیوی و اخروی، رشد و نموّ خواهد کرد. همچنین از دیدگاه فقها، اصل وجوب زکات از ضروریات و ارکان دین مقدس اسلام است.[4]
[1] . رجوع شود به رساله مراجع عظام.
[2] . ر. ک: «چیستی خمس و موارد تعلق آن»، سؤال 19664.
[3] . ر. ک: مشکینی، میرزا علی، مصطلحات الفقه، ص280 – 281، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
[4] . علامه حلّی، حسن بن یوسف، تذکرهٔ الفقهاء، ج5، ص7 ـ 8 ، مؤسسه آل‌البیت:، قم، چاپ اول، بی‌تا؛ محدث بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرهٔ فی أحکام العترهٔ الطاهرهٔ، محقق و مصحح: ایروانی، محمد تقی، مقرم، سید عبدالرزاق، ج12، ص8 ، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول، 1405ق؛ امام خمینی، تحریر‌الوسیله، ج1، ص311، مؤسسه مطبوعات دارالعلم، قم، چاپ اول، بی‌تا؛ حسینی سیستانى، سید على، منهاج الصالحین، ج1، ص351، انتشارات دفتر حضرت آیهٔ‌الله سیستانى، قم، چاپ پنجم، 1417ق.
