[1] . از اين روست كه خداوند متعال به اين مسئله اهميّت مى‏دهد و قرآن كريم سرشار از مثال‏هاى مختلف و ساده است كه شايد مردم با تفكر و دقت در آنها متذكر ياد خدا شوند؛ ﴿وَ تِلْكَ الْأَمْثالُ نَضْرِبُها لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ﴾ «و اين مثال‏ها را براى مردم مى‏زنيم اميد است كه تفكر كنند.» (سوره حشر، آیه 21). «وَ يَضْرِبُ اللَّـهُ الْأَمْثالَ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ» «و خداوند براى مردم مثال‏ها مى‏زند اميد است كه متذكر شوند.» (سوره ابراهیم، آیه 25). و دليل بر متعدد و متنوع بودن اين مثال‏ها آيات مختلفى است كه به بعضى از آنها اشاره خواهيم كرد و خداوند متعال در آيه‏اى به طور روشن بر اين مطلب تأكيد مى‏فرمايد: ﴿وَ لَقَدْ ضَرَبْنا لِلنَّاسِ في‏ هذَا الْقُرْآنِ مِنْ كُلِّ مَثَلٍ﴾؛ به رساتی در این قرآن برای مردم از هر گونه مثلی آوردیم.» (سوره روم، آیه 58) جالب اينجاست كه خداوند از اينكه به موجودات ظاهراً كوچك مانند پشه و حتى بالاتر از آن مثال بزند شرم نمى‏كند و اين درسى است به مبلغ كه به اين نكته توجه كند؛

﴿إِنَّ اللَّـهَ لا يَسْتَحْيي‏ أَنْ يَضْرِبَ مَثَلاً ما بَعُوضَةً فَما فَوْقَها﴾؛ «خدای را از اینکه به پشه‌ای یا فروتر [یا فراتر] از آن مثل زند شرم نیاید.» (سوره بقره، آیه 26) استفاده از مثال‏هاى طبيعى كه همه جايى و عمومى هستند مانند طلوع و غروب خورشيد و مثال به موجوداتى كه جهانيان آنها را مى‏شناسند در قرآن كريم فراوان است. خداى بزرگ وجود شريفش را به نور تشبيه مى‏كند و مى‏فرمايد: «اللَّـهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكاةٍ فيها مِصْباحٌ الْـمِصْباحُ في‏ زُجاجَةٍ الزُّجاجَةُ كَأَنَّها كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ . . .»؛ خدا نور آسمان‌ها و زمین است مثل نورش به مشکلاتی ماند که در آن چراغی روشن است و آن چراغ در میان شیشه‌ای قرار دارد که تلالو آن به ستاره‌ای درخشان شبیه است.» (سوره نور، آیه 35) در قرآن برای هر محیطی، مثال‌های مناسب با آن استفاده شده است.

[2] . ﴿أَ فَلا يَنْظُرُونَ إِلَى الْإِبِلِ كَيْفَ خُلِقَتْ﴾ سوره غاشیه، آیه 17.

[3] . يا از مثال‏هاى مربوط به كشاورزى و گياهان استفاده مى‏كند كه مردم با اين مسايل بيشتر سروكار داشتند؛ ﴿يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ بِالْـمَنِّ وَ الْأَذى‏ كَالَّذي يُنْفِقُ مالَهُ رِئاءَ النَّاسِ وَ لا يُؤْمِنُ بِاللَّـهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ صَفْوانٍ عَلَيْهِ تُرابٌ فَأَصابَهُ وابِلٌ فَتَرَكَهُ صَلْداً لا يَقْدِرُونَ عَلى‏ شَيْ‏ءٍ مِمَّا كَسَبُوا وَ اللَّـهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكافِرينَ﴾ «اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد بخشش‏هاى خود را با منّت و آزار باطل نسازيد، همانند كسى كه مال خود را براى نشان دادن به مردم انفاق مى‏كند و ايمان به خدا و روز رستاخيز نمى‏آورد و (كار او) همچون قطعه سنگى است كه بر آن (قشر نازكى از) خاك باشد (و بذرهايى در آن افشانده شود) و باران درشت به آن ببارد (و همه خاك‏ها و بذرهارا بشويد) و آن را صاف، رها كند. آنها از كارى كه انجام داده‏اند چيزى به دست نمى‏آورند و خداوند جمعيّت كافران را هدايت نمى‏كند.» (سوره بقره، آیه 264) در اين آيه مبارك مى‏بينيم كه خداوند با مثالى بسيار ساده، بى‏ارزش بودن انفاق ريايى را گوشزد مى‏كند. و در مقابل، انفاق در راه خودش را چنين تشبيه مى‏كند: ﴿مَثَلُ الَّذينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ في‏ سَبيلِ اللَّـهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنابِلَ في‏ كُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَ اللَّـهُ يُضاعِفُ لِمَنْ يَشاءُ وَ اللَّـهُ واسِعٌ عَليمٌ﴾ «كسانى كه اموال خود را در راه خدا انفاق مى‏كنند (آن اموال) همانند بذرى است كه هفت خوشه بروياند، و در هر خوشه يكصد دانه باشد و خداوند آن را براى هر كس كه بخواهد (و شايستگى داشته باشد) چند برابر مى‏كند و خدا (از نظر قدرت و رحمت) واسع و (به همه چيز) داناست.» (سوره بقره، آیه 261)

[4] . ﴿وَ اضْرِبْ لَهُمْ مَثَلَ الْـحَياةِ الدُّنْيا كَماءٍ أَنْزَلْناهُ مِنَ السَّماءِ فَاخْتَلَطَ بِهِ نَباتُ الْأَرْضِ فَأَصْبَحَ هَشيماً تَذْرُوهُ الرِّياحُ وَ كانَ اللَّـهُ عَلى‏ كُلِّ شَيْ‏ءٍ مُقْتَدِراً﴾ (سوره کهف، آیه 41) و چه مثالى براى بيان نامحدود بودن كلمات خدا زيباتر از تشبيه آن به اينكه اگر درياها براى نوشتن آنها مركب شوند، درياها پايان مى‏گيرند پيش از آنكه كلمات پروردگار عالميان پايان يابد: ﴿لَوْ كانَ الْبَحْرُ مِداداً لِكَلِماتِ رَبِّي لَنَفِدَ الْبَحْرُ قَبْلَ أَنْ تَنْفَدَ كَلِماتُ رَبِّي وَ لَوْ جِئْنا بِمِثْلِهِ مَدَداً﴾ (سوره کهف، آیه109)

[5] . ﴿مَثَلُ الَّذينَ حُمِّلُوا التَّوْراةَ ثُمَّ لَمْ يَحْمِلُوها كَمَثَلِ الْـحِمارِ يَحْمِلُ أَسْفاراً﴾ (سوره جمعه، آیه5)

[6] . ﴿فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ الْكَلْبِ إِنْ تَحْمِلْ عَلَيْهِ يَلْهَثْ أَوْ تَتْرُكْهُ يَلْهَثْ﴾ (سوره اعراف، آیه 176)

[7] . ﴿مَثَلُهُمْ كَمَثَلِ الَّذِي اسْتَوْقَدَ ناراً فَلَمَّا أَضاءَتْ ما حَوْلَهُ ذَهَبَ اللَّـهُ بِنُورِهِمْ وَ تَرَكَهُمْ في‏ ظُلُماتٍ لا يُبْصِرُونَ﴾ (سوره بقره، آیه 17)

[8] . سخن پاكيزه و حق به درخت پاكيزه‏اى مثال زده شده كه ريشه‏اش ثابت و استوار و شاخه‏اش در آسمان است:
﴿أَ لَمْ تَرَ كَيْفَ ضَرَبَ اللَّـهُ مَثَلاً كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِي السَّماءِ﴾؛ آیا ندیدی خدا چگونه مثل زده سخنی پاک که مانند درختی پاک است که ریشه‌اش استوار و شاخه‌اش در آسمان است.» (سوره ابراهیم، آیه 24) مبلّغ با الهام از قرآن و روايات در موارد مختلف مى‏تواند از مثال‏هاى متنوع استفاده كند. زيرا بسيارى از مسايل با مثال زدن به فهم نزديك مى‏شوند. مانند: نماز خواندن مانند غسل كردن در نهر آب است كه پليدى‏ها را از بين مى‏برد. زنده شدن انسان‏ها در روز قيامت همچون زنده شدن درختان در بهار است؛ ﴿فَأَحْيَيْنا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها كَذلِكَ النُّشُورُ﴾؛ آن زمین را بدان [وسیله] پس از مرگش زندگی بخشیدیم رستاخیز [نیز] چنین است.» ﴿وَ أَحْيَيْنا بِهِ بَلْدَةً مَيْتاً كَذلِكَ الْـخُرُوجُ﴾ «و به وسيله باران زمين مرده را زنده كرديم تا مردم بدانند كه خارج شدن از قبر هم اينگونه است. » (سوره ق، آیه11) مرگ و حيات مانند خواب و بيدارى است. غرايز نظير كپسول گاز است كه اگر در مسير صحيح خود استفاده شود حرارت، نور و بركت دارد و گرنه نتيجه‏اش انفجار و نابودى است. در پاسخ سؤالات عقيدتى نيز مى‏توان از تمثيل استفاده نمود مانند: آيا درست است كه انسان به خاطر چند سال گناه هميشه در آتش جهنم بماند؟. پاسخ: اين مثل كسى است كه در يك دقيقه چشم خود را از حدقه در مى‏آورد و يك عمر كور مى‏ماند. اگر خدا عادل است اين همه بلا و حادثه تلخ براى چيست؟ پاسخ: اين اعتقاد كسى است كه با ديد ظاهرى به دنيا نگاه مى‏كند. مثل كسى كه ليوان را واژگون ببيند كه در اين صورت درب ليوان براى او بسته و ته آن سوراخ است، اگر ليوان را درست نگاه دارد اشكال‏ها از بين مى‏رود. دنيا خوابگاه و عشرتكده نيست . دنيا ميدان رشد است و رشد انسان بدون سختى‏ها و بلاها ممكن نيست. پس اين اعتراض كسى است كه دنيا را عشرتكده مى‏بيند.