آیات قرآن که بهترین پیامهای تبلیغی است در زمانهای مختلف و به تدریج بر رسول خدا نازل شده است که به این صورت مطالب به خوبی در ذهن و قلب جای میگیرد. مثل کسی که یک کتاب علمی را یک شبه بخواند و کسی که همان را پیش استاد کم کم درس بگیرد، اولی فراموش میکند ولی دومی در عمق جانش جای میگیرد؛ «و کسانی که کفر ورزیدند گفتند: چرا این قرآن یکجا بر رسول نازل نشد؟ به خاطر اینکه دل تو را به آن آرام کنیم و آیات خود را بر تو به طور مرتب به ترتیبی روشن فرستادیم.»[1]
خداوند قرآن را در زمانهای مختلف فرستاده است و از رسول گرامیش نیز میخواهد که آیاتش را به تدریج بر مردم قرائت کند؛ «و قرآن را جزء جزء بر تو فرستادیم که به تدریج بر امت قرائت کنی.»[2]
یک علت اساسی برای تقسیم مطالب بر زمان همان ایجاد زمینه و آمادگی است که در شیوه آماده سازی فرد و جامعه به آن پرداخته شد و چگونگی تحریم تدریجی شراب را توضیح دادیم. و اینک نمونهای دیگر از تحریم تدریجی مورد ربا:
در مرحله اول، حکم اخلاقی آن بیان میشود؛ «و آن سودی که شما به عنوان ربا دادید که بر اموال مردم رباخوار بیفزاید نزد خدا افزایش نیست.»[3]
در مرحله بعد، آن را از عادات زشت و ممنوع یهودیان میداند؛ «(ما پاکیزهها را بر آنان حرام کردیم) به خاطر ربا گرفتنشان در حالی که از آن نهی شده بودند.»[4]
در مرحله بعد، از ربا نهی شده است؛ «ای کسانی که ایمان آورده اید، چند برابر ربا نخورید.»[5]
در آخرین مرحله آن را دشمنی با خدا میداند؛ (اگر از رباخواری دست نکشید) با خدا و رسولش به جنگ پرداختهاید.»[6] بنابراین در آموزش، نباید تمام ابعاد یک مسئله برای افراد غیر محقق یکجا بیان شود یا تمام مسایل دینی در یک قسمت از کتاب آورده شود.
[1] . ﴿وَ قالَ الَّذينَ كَفَرُوا لَوْ لا نُزِّلَ عَلَيْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً واحِدَةً كَذلِكَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤادَكَ وَ رَتَّلْناهُ تَرْتيلاً﴾ (سوره فرقان، آیه 32)
[2] . ﴿وَ قُرْآناً فَرَقْناهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَى النَّاسِ عَلى مُكْثٍ﴾ (سوره اسراء، آیه 106)
[3] . ﴿وَ ما آتَيْتُمْ مِنْ رِباً لِيَرْبُوَا في أَمْوالِ النَّاسِ فَلا يَرْبُوا عِنْدَ اللَّـهِ﴾ (سوره روم، آیه 39)
[4] . ﴿وَ أَخْذِهِمُ الرِّبَوا وَ قَدْ نُهُوا عَنْهُ﴾ (سوره نساء، آیه 161)
[5] . ﴿يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَأْكُلُوا الرِّبَوا أَضْعافاً مُضاعَفَةً﴾ (سوره آلعمران، آیه130)
[6] . ﴿فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّـهِ وَ رَسُولِهِ﴾ (سوره بقره، آیه 279)