هر حرکتی را که انسان آغاز می‌کند، علاوه بر آماده بودن زمینه و استعداد نیاز به نبود و فقدان موانع نیز دارد لذا گاه برای ادامه حرکت، سدهایی پیش روست که این‌ها به عنوان موانع اصلی تلقی می‌شوند. در مسیر دستیابی به هدایت نیز انسان با موانعی روبروست که این موانع او را از دسترسی به هدایت‌ها محروم کرده و در ضلالت و گمراهی قرار می‌دهند. این موانع عباتند از:
1. شیطان
شیطان مظهر اضلال و گمراهی است. او مأمور الهی برای گمراه ساختن انسان‌هایی است که به وسوسه‌های او پاسخ داده، ولایت او را می‌پذیرند، و برای هر کس برنامه‌های خاص خود را عملی می‌کند.
قرآن کریم کار شیطان را تنها در وسوسه و نفوذ در شعور و آگاهی انسان می‌داند نه چیز دیگر شیطان بشر را دعوت می‌کند و فریب می‌دهد.
«بگو پناه می‌برم به پروردگار مردم ... از شر وسوسه‌گر پنهان‌کار * که در درون سینة انسان‌ها وسوسه می‌کند. »[1]
2. دنیا
از دیگر عوامل ضلالت و گمراهی که مانع از هدایت انسان می‌شود. دلبستگی به دنیا می‌باشد خداوند در قرآن آیات بسیاری را در شناساندن دنیا و عاقبت دنیاپرستان اختصاص داده است از جمله:
«... و زندگی دنیا، چیزی جز سرمایه فریب نیست.»[2]
«همان‌ها که زندگی دنیا را بر آخرت ترجیح می‌دهند (و مردم را) از راه خدا بازمی‌دارند و می‌خواهند راه حق را منحرف سازند آنها در گمراهی دوری هستند.»[3]
3. هوای نفس
یکی دیگر از موانع هدایت که باعث سقوط انسان در، درّة نابودی می‌شود هوای نفس است. گفته شده که شیطان توسط دو وسیله مهم که همان دنیا و هوای نفس می‌باشد، بر سر راه انسان نشسته و او را گمراه می‌کند.
کلمة «هوی» به معنای میل نفس به سوی شهوت است، بدون این که آن شهوات را با عقل خود تعدیل کرده باشد، و مراد از «معبودگرفتن هوای نفس» اطاعت و پیروی‌کردن آن است، بدون این که خدا را رعایت کند و خدای تعالی در کلام خود مکرر پیروی هوی را مذمت کرده است:[4]
«چه کسی گمراه‌تر است از آن کسی که از هوای نفس خویش پیروی کند و هدایت الهی نیافته است».[5]
[1] . ﴿قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ . . . مِنْ شَرِّ الْوَسْواسِ الْـخَنَّاسِ* الَّذي يُوَسْوِسُ في صُدُورِ النَّاسِ﴾. سوره ناس، آیه 5 - 1.
[2] . ﴿. . . وَ مَا الْـحَياةُ الدُّنْيا إِلاَّ مَتاعُ الْغُرُورِ﴾. سوره آل‌عمران، آیه 185.
[3] . ﴿الَّذينَ يَسْتَحِبُّونَ الْـحَياةَ الدُّنْيا عَلَى الْآخِرَةِ وَ يَصُدُّونَ عَنْ سَبيلِ اللَّـهِ وَ يَبْغُونَها عِوَجاً أُولئِكَ في ضَلالٍ بَعيدٍ﴾. سوره ابراهيم، آیه 3.
[4] . طباطبايي، همان، ج15، ص223.
[5] . ﴿وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَواهُ بِغَيْرِ هُدىً مِنَ اللَّـهِ﴾. سوره قصص، آیه 50.
