انسان وقتی ارزش نعمت را می‏داند که از او گرفته شود. مثلاً اگر چند روز به خاطر یک ضربه، انگشت شصت ما از کار بیفتد متوجه خواهیم شد که در بسیاری از کارها فلج هستیم در نوشتن و حتی در بستن دگمه یقه. اگر چند لحظه، چشم خود را ببندیم، خواهیم فهمید که چشم چه نعمت بزرگی است.

به هر حال خداوند متعال برای اینکه مردم را از خواب غفلت بیرون آورد و آنان را به سوی خودش متوجه سازد از شیوه خاصی استفاده کرده و آن فرض مخالف یا «باز پس گرفتن نعمت‌ها» است و می‏گوید اگر آب‏ها تلخ باشد چه می‏کنی؟ اگر درختان سبز نشوند چه میکنی؟

آیات زیادی است که با این شیوه انسان را بهوش می‏آورد. خداوند درباره کفار می‏فرماید: گمان نکنند زندگانی آنان جاودان است بلکه اگر، بخواهیم زمین، آنان را فرو برد یا قطعه‏ای از آسمان بر آنان فرو باریم: [1] «یا اینکه صورت آنان را مسخ کنیم تا به شکل سگان و بوزینه‏ها در آیند».[2] و خلقی جدید را به جای آنها بیاوریم که اهل کفر و ظلم نباشند.[3]

منظور از فرض مخالف، تنها فرض انسان‌های جدید نیست بلکه فرض از بین رفتن نعمت‌ها و جایگزینی چیزهای بد به جای آنها نیز هست. خداوند متعال در مورد نعمت آب می‏فرماید: «و اگر می‏خواستیم (به جای آنکه آب را خوش و گوارا گردانیم) آن را تلخ (و شور) قرار می‏دادیم پس چرا شکر نمی‏کنید؟»[4]