قیس بن عاصم که از اصحاب رسول خدا6 است نقل کرده که روزی با گروهی از «بنی تمیم» خدمت پیغمبر اکرم6 شرفیاب شدم، گفتم یا رسول اللّه! ما در صحرا زندگی می‌‌کنیم و از حضور شما کمتر بهره مند می‌‌گردیم، ما را موعظه فرمایید.

رسول اکرم6 نصایح سودمندی فرمود و از آن جمله چنین فرمود:

«برای تو به ناچار همنشینی خواهد بود که هرگز از تو جدا نمی‌‌گردد؛ با تو دفن می‌گردد در حالی که تو مرده‌ای و او زنده است. همنشین تو اگر شریف باشد تو را گرامی خواهد داشت و اگر نابکار باشد تو را به دامان حوادث می‌‌سپارد. آنگاه آن همنشین با تو محشور می‌گردد و در رستاخیز با تو برانگیخته می‌شود و تو مسؤول آن خواهی بود. پس دقت کن که همنشینی که انتخاب می‌‌کنی نیک باشد زیرا اگر او نیک باشد مایه انس تو خواهد بود و در غیر این صورت موجب وحشت تو می‌گردد. آن همنشین، کردار تو است.»

قیس بن عاصم عرض کرد: دوست می‌‌دارم که اندرزهای شما به صورت اشعاری درآورده شود تا آن را حفظ و ذخیره کنم و موجب افتخار ما باشد.

رسول اکرم6 دستور فرمود کسی به دنبال حسّان بن ثابت برود؛ ولی قبل از این که حسّان بیاید قیس خودش که از سخنان رسول اکرم6 به هیجان آمده بود، نصایح رسول خدا6 را به صورت شعر در آورد و به حضرت عرضه داشت. ترجمه اشعار این است:

«از کردار خویشتن، دوستی برای خود برگزین که رفیق آدمی در گور (برزخ) همان اعمال او می‌‌باشد.»

«به ناچار باید همنشین خود را برای روز رستاخیز انتخاب کنی و آماده سازی.»

«پس اگر به چیزی سرگرم می‌‌شوی مراقب باش که جز به آنچه خدا می‌‌پسندد نباشد.»

«زیرا آدمی پس از مرگ جز با کردار خویش قرین نمی‌‌گردد.»

«همانا آدمی در خانواده خود میهمانی بیش نیست که اندکی در میان ایشان درنگ و سپس کوچ می‌‌کند»[1]

در حدیث است که:

«این عذاب‌ها همان اعمال و کردارهای شماست که به سوی شما برگردانیده شده است.»[2]

شاگردان مکتب قرآن، این حقیقت را نیک آموخته‌‌اند که جزای آخرت عین کردار دنیاست، چیزی جدا از عمل نیست. مولوی اشعاری دارد که این حقیقت را بیان می‌‌کند و از نظر موعظه و تذکر خود ما نیز نقل آن‌ها مناسب است؛ می‌‌گوید:

* * *

آفرین بر قرآن با این شاگردانش. اگر قرآن نمی‌‌بود، مولوی و حافظ و سنائی و عطّار و سعدی و امثال آن‌ها به وجود نمی‌‌آمدند. استعداد ایرانی با نور اسلام شکفت و این افتخار، ایران را بس که توانست معارف اسلام را بهتر از هر قوم دیگری دریافت کند. سخن خود را به اندرزهای زیبای سعدی در این زمینه پایان می‌‌دهیم:

[1] . «خصال» صدوق، باب ثلثه، شماره 93.

[2] . آفرین بر سعدی، چه عالی سروده است: