1- «فَجَعَلَهَا نِظَاماً... عِنْدَ الْعِبَادِ»، امام در این قسمت از سخنان خود اموری را که لازمه حقوق متقابل والی بر رعیت و عکس آن است بیان فرموده: در صورتی که هر یک از دو طرف وظیفه خود را انجام دهند، این حقوق باعث الفت و مهربانیش میشود، و ما بارها در گذشته یادآور شدهایم که بزرگترین هدف صاحب شریعت ایجاد الفت و مهربانی است، و هدف از اجتماع مردم برای نماز که شبانه روز پنج مرتبه در مساجد و هفتهای یک بار در روز جمعه و سالی دو بار در دو عید فطر و قربان بر پا میشود نیز به وجود آوردن پیوند الفت و مهربانی در میان افراد است.
و از طرفی عمل کردن به حق و عدلت و گرد آمدن برای پیروی از رهبر و زمامدار عادل، خود از علل و موجبات انس و الفت و دوستی و محبت در راه خداست، و این باعث میشود که مردم همانند یک تن شوند که به مصالح خود آگاه و به آن عمل میکند و مفاسد خویش را میشناسد و از آن دوری میجوید.
2ـ دومین فایده و ویژگی حقوق متقابل زمامدار و رعیت آن است که خداوند آن را مایه عزت و سر بلندی دین و مسلمانان قرار داده است، و روشن است که هر گاه اجتماع، سبب الفت و محبت شود، باعث بزرگی و قوّت و مغلوبیت دشمنان و اعزاز و احترام دین نیز خواهد بود، و در این مورد امام7 تأکید فراوان دارد که خیر و صلاح رعیت وابسته به خیر و صلاح فرمانرواست، و این امری است که کلیه عقول آن را میپذیرند و تمام اندیشههای حقیقت جو با آن موافقند، چنان که گویند: «هر گاه فرمانده استقامت و استواری داشته باشد، رعیت هم در رستگاری و هدایت خواهند بود» و شاعری چنین گوید: «تا وقتی جامعه اهل صلاح باشند، امور را به فروانروایان صالح و نیکوکار واگذار خواهند کرد.
ولی اگر از حق رو گردان شوند رهبری آنان به دست اشخاص بد، و ناشایست خواهد افتاد». و نیز بیان فرموده است که صلاح حال فرمانروایان هم وابسته به صلاح حال مردم و پیروی آنها از زمامدارشان است و بر عکس تباهی روزگار آنان نیز بستگی به مخالفتشان با رأی والی دارد، پس موقعی که هر دو طرف حقوق متقابل خود را درست ادا کنند، حق میان ایشان عزّت پیدا خواهد کرد، مخالفی برای آن وجود نخواهد داشت.
3ـ فایده سوم، حقوق متقابل والی و فرمانروا بر پایی راه و روشهای دین به وسیله پا فشاری در قوانین دین و عمل به آنهاست.
4ـ فایده چهارم: آنجا که شایسته عدل و مقام دادگستری است آن چنان به عدالت گراید که از جور و ستمگری نشانی در آن نباشد.
5ـ فايده پنجم: آداب و سنن بدون کمترین انحرافی در جهت و مسیر خود به جریان خواهد افتاد.
6ـ درباره فایده ششم امام میفرماید: زمان، زمان صلاح میشود، شارح در مقام شرح میگوید: نسبت دادن صلاح به زمان، از باب مجاز است زیرا صلاح در حقیقت به مردم زمان و نظم و هماهنگی کارهای دنیوی و اخروی آنان بر میگردد.
و چون زمان ظرف وقوع تمام اینهاست و زمان از عواملی است که صلاح و فساد را مهیّا میکند آن را گاهی به صلاح و گاهي به فساد متّصف میکند.
7ـ آخرین فایده: امیدواری برای بقای آن حکومت زیاد شده و بر عکس،
طمع دشمنان و امید آنان به نابودی و فساد حکومت، به یأس و نومیدی مبدّل میشود.