از امیر مؤمنان7 پرسیدند به چه چیز پروردگارت را شناختی؟
فرمود:
«به فسخ شدن عزیمت‌ها و به هم خوردن تصمیم‌ها، چون قصد کاری می‌‌کردم میان من و قصدم حایل ایجاد می‌شد، و هر گاه تصمیم بر امری می‌‌گرفتم قضا و قدر با اراده من مخالفت می‌‌کرد، از این راه دانستم که مدبّر و سامان دهنده امور کسی غیر از من است.»[1]
از امام رضا7 پرسش شد: دلیل بر حادث بودن جهان چیست؟ فرمود:
«تو نبودی سپس موجود شدی، و این را دانسته‌ای که تو خودت را به وجود نیاورده‌ای، و کسی مانند خودت تو را ایجاد نکرده است.»[2]
از عارفی پرسیدند به چه چیزی خدا را شناخته‌‌ای؟ گفت: به آنچه بر دل‌ها وارد می‌شود و نفس نمی‌‌تواند آن‌ها را تکذیب کند.
از عرب بیابانی همین پرسش شد پاسخ داد: پشکل شتر نشانه شتر، و جای پا نشانه وجود رونده است آیا آسمان با این ستارگان، و زمین با این راه‌ها بر وجود آفریننده‌ای دانا و مهربان دلالت ندارند؟
سیّد بزرگوار علیّ بن موسی بن طاووس در وصیّت‌های خود به فرزندش می‌گوید: من از اشخاص زیادی که دیدار کرده ام دریافته، و از بسیاری از علمای اسلام این را شنیده‌ام که اینان آنچه را خداوند و پیامبرش6 در زمینه شناخت پروردگار و آفریننده جهان و مالک دنیا و آخرت برای مردم سهل و آسان کرده بودند، سخت و دشوار ساخته‌اند، زیرا کتب پیشین آسمانی و قرآن شریف را می‌‌بینی که پر از توجّه دادن مردم به ادلّه شناخت پدیدآورنده مخلوقات، و تغییر دهنده متغیّرات و دگرگون کننده اوقات است، و می‌‌بینی که علوم سرور ما خاتم پیامبران6 و علوم پیامبران پیشین: درباره معرفت پروردگار مهربان و تکالیف آدمیان بر همان منوال کتب الهی است که بر آن‌ها نازل شده است، و دانشمندان مسلمان در صدر نخست اسلام تا اواخر دورانی که امامان معصوم: در میان مردم حضور داشته‌‌اند نیز بر همین اساس رفتار کرده‌اند، چه در نفس خود بی هیچ اشکالی این را می‌دانی که بدن، روح، زندگی و عقل خویش و آنچه خارج از اختیار توست مانند آرزوها، حالات و عمرت را خودت نیافریده ای، و نیز پدر و مادرت و نیاکانت آن‌ها را خلق نکرده‌اند، زیرا به یقین می‌دانی که آنان از انجام دادن چنین کارهایی ناتوانند، و اگر آن‌ها به ایجاد چنین اعمال مهمّی قادر بودند میان آن‌ها و آرزوهایشان جدایی وجود نداشت، و در جرگه مردگان در نمی‌‌آمدند.
پس هیچ گریزی نیست جز این که به وجود خداوند یگانه‌ای اقرار کنیم که از شائبه امکان و حدوث منزّه بوده، و هموست که به همه این موجودات خلعت وجود بخشیده است و آنچه مورد نیاز می‌باشد این است که معلوم شود خداوند متعال دارای چه صفاتی است، و از آن جایی که همه عقل‌ها و فهم‌های صحیح وجود صانع را به روشنی گواه می‌‌دهند. تمامی جمعیّت‌های بشری بر وجود پدیدآورنده و آفریننده جهان هستی اتفاق نظر دارند و اختلافی که وجود دارد ناشی از اختلاف طریقه‌ها در ماهیّت و حقیقت ذات و درباره صفات اوست.
[1] . توحید، صدوق، ص 298 ـ 299.
[2] . همان مأخذ، ص 304.
