توحید در عبادت بدین معناست که کسی جز الله سزاوار پرستش نیست و معبودی جز او وجود ندارد. این قسم در حقیقت نتیجه طبیعی اقسام قبل است زیرا وقتی هستی ما از الله است، اختیار وجود ما هم به دست اوست، تاثیر استقلالی در جهان از اوست، حق فرمان دادن و قانون وضع کردن منحصر به اوست، دیگر جای پرستش برای کس دیگری باقی نمی‌ماند[1] همچنان که قرآن کریم نیز در مسئله توحید در عبادت بر امور زیر تکیه نموده است:
الوهیت، مالکیت، خالقیت و ربوبیت. یعنی از دیدگاه قرآن تنها آن موجودی شایسته پرستش است که دارای صفات مزبور باشد چنان که فرمود:
﴿ذلِکمُ اللَّـهُ رَبُّکمْ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ خالِقُ کلِّ شَيْءٍ فَاعْبُدُوهُ وَ هُوَ عَلی کلِّ شَيْءٍ وَکيلٌ﴾[2]
«اين است پروردگار شما! هيچ معبودی جز او نيست آفريدگار همه چيز است او را بپرستيد و او نگهبان و مدبّر همه موجودات است.»
و همچنین فرمود:
﴿الْـحَمْدُ لِلَّـهِ رَبِّ الْعالَمينَ، الرَّحْمنِ الرَّحيمِ، مالِكِ يَوْمِ الدِّينِ، إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ إِيَّاک نَسْتَعينُ﴾[3]
«ستايش مخصوص خداوندی است که پروردگار جهانيان است. (خداوندی که) بخشنده و بخشايشگر است (و رحمت عام و خاصش همگان را فرا گرفته). (خداوندی که) مالک روز جزاست.»
همچنان که درباره ارتباط الوهیت و عبادت فرمود:
﴿وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِک مِنْ رَسُولٍ إِلاَّ نُوحي إِلَيْهِ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ أَنَا فَاعْبُدُون﴾[4]
«ما پيش از تو هيچ پيامبری را نفرستاديم مگر اين که به او وحی کرديم که: «معبودی جز من نيست پس تنها مرا پرستش کنيد.»
نکته:
در اینجا یک سؤال مطرح است که حد نصاب توحید چیست؟ با دقت و بررسی در آیات قرآن به دست می‌آید که از نظر قرآن کسی موحد است که هم واجب الوجود را منحصر به الله بداند و هم خالق را، هم رب تکوینی را و هم رب تشریعی را و هم اله و معبود را و چون اعتقاد به الوهیت و وحدت در الوهیت در مرتبه اخیر واقع شده است (توحید در الوهیت) لذا قرآن: «لٰا إِلهَ إِلاَّ اللَّـهُ» را شعار قرار داد[5] که بر طبق مفاد آن توحید در مراتب قبل اگر چه لازم است اما کافی نیست بلکه باید شخص به این اعتقاد برسد که معبودی هم جز الله نیست و پرستش منحصر به اوست. اینجا حد نصاب توحید است.
بر این اساس نصاب توحید از نظر اسلام توحید در الوهیت است که قبل از آن مراتب دیگری از توحید وجود دارد. ولی تا بدین حد نرسد، توحید به نصاب خود نرسیده است.[6] بنابراین اقسام شرک خفی مانند هواپرستی، جاه پرستی و ریا موجب خروج شخص از جرگه مسلمانان نمی‌شود.[7]
چنان که در حدیث آمده است : «کسی که نماز و روزه یا آزاد ساختن بردگان و حج و از این گونه اعمال را به نیت ستایش مردم انجام دهد در حقیقت در عمل خویش دیگری را با خدا شریک نموده است ولی این نوع شرک قابل گذشت است.»[8]
[1] . همان، ص 65 - 64.
[2] . انعام/102.
[3] . حمد/ 5 - 2.
[4] . سوره انبیاء، آیه 25.
[5] . سوره محمد، آیه 19 ـ سوره صافات، آیه 35.
[6] . خداشناسی در قرآن، ص 76.
[7] . آموزش کلام اسلامی، ج 1، ص 162 و 163. سعیدی مهر.
[8] . محدث نوری، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه آل البيت:، ج 1، ص 104.
