پیرامون تعریف و ماهیت آزادی اختلاف بسیار است. اما در یک بیان اجمالی می‌توان گفت؛ آزادی در تعبیر حقوقی آن عبارت از نوعی استقلال و خود سامانی در زمینه‌‌های مختلف زندگی است که از لحاظ رشد شخصیت انسان ضروری بوده و در چهارچوب مقررات و ممنوعیت‌‌های الهی و عقلایی است.
البته باید توجه داشت که صرف بیان آزادی کافی نیست. بلکه ساختن فرهنگ و جامعه‌ای که بتوان از آن استفاده کرد بسیار با اهمیت‌تر است و این همان چیزی است که در زندگی علی7 بسیار نمودار و آشکار است.
یعنی آن حضرت فقط به بیان آزادی نپرداخت، بلکه با گفتار و کردار خویش به فرهنگ سازی و ایجاد زیر ساخت‌‌های اجتماعی جهت استفاده از آزادی اقدام کرد. به طوری که مردم را به داشتن روحیه شهامت و حاکمان را به آراسته بودن به سعه صدر تشویق کرد و در عمل نیز خود اسوه و الگوی کاملی ارائه داد. علاوه بر اینها در کنار اعمال آزادی، به ارشاد، تبیین حقایق و جلوگیری از سوءاستفاده از آن پرداخت.
در اینجا به طور اجمال به زمینه سازی فضای آزاد اشاره می‌کنیم و سپس به مواردی از توجهات خاص حضرت به آزادی خواهیم پرداخت:
