فقها در کتاب «قصاص» و «دیات» از کتاب‌های فقهی با الهامی که از آیات و روایات اسلامی گرفته‌اند، قتل را به سه نوع تقسیم کرده‌اند: «قتل عمد»، «قتل شبه عمد» و «قتل خطا».

قتل عمد، قتلی است که؛ با تصمیم قبلی و با استفاده از وسائل قتل، صورت گیرد، مثل این که؛ انسان به قصد کشتن دیگری از حربه یا چوب یا سنگ یا دست استفاده کند.

قتل شبه عمد، آن است که؛ تصمیمی بر کشتن نباشد، اما تصمیم بر کاری در مورد مقتول داشته باشد، که بدون توجه، منجر به قتل گردد، مثل این که؛ کسی را عمداً کتک می‌زند، بدون این که تصمیم کشتن او را داشته باشد، ولی این ضرب اتفاقاً منجر به قتل گردد.

قتل خطا، آن است که: هیچ گونه تصمیمی نه به قتل داشته باشد، نه انجام عملی در مورد مقتول، مثل این که می‌خواهد حیوانی را شکار کند اما تیر خطا می‌رود، به انسانی می‌خورد و او را به قتل می‌رساند.[1]

همان طور که گفته شد قرآن کریم به حفظ و حرمت جان انسان‌های بی گناه اهمیت فراوان داده است. این اهمیت و ارزش، به اندازه‌ای است که قتل یک انسان بی گناه را معادل قتل همه مردم دانسته و از این رهگذر، به شدت مؤمنان را از ارتکاب گناه کبیره قتل عمد انسان بی گناه منع فرموده است: «... هر کس انسانی را بدون ارتکاب قتل یا فساد در روی زمین (انسان بی گناهی را) بکشد، چنان است که گویی همه انسان‌ها را کشته است...» [2]

علامه طباطبایی; در المیزان ذیل این آیه نوشته است: مرحوم کلینی به سند خود از حمران روایت کرده است که گفته من به امام ابی جعفر7 عرض کردم: معنای این کلام خدا چیست؟

امام7 فرمود: معنایش این است که او (قاتل) را در جایی از جهنم قرار می‌دهند که در آنجا عذاب به منتها درجه است! این موضوع یعنی دست نیالودن به خون بی گناهان به قدری حائز اهمیت است که خداوند متعال یکی از ویژگی‌‌های عبادالرحمن (بندگان خاص خود و اولیاء الله) را عدم قتل نفس ذکر فرموده است:

و ﴿عبادُ الرّحمٰن﴾ کسانی هستند که «... انسانی را که خداوند خونش را حرام شمرده (و بی گناه است) جز به حق (به خاطر قتل نفس یا موارد دیگری که براساس قوانین اسلام مستحق قتل شده) نمی‌کشند...»[3] موضوع «حفظ جان انسان» آن قدر مهم و حیاتی است که خداوند به هیچ انسانی اجازه نمی‌دهد که در عرصه سختی‌ها حتی جان خودش را هم بگیرد و خودکشی کند زیرا خودکشی هم حرام و ممنوع است:

«... و خودکشی نکنید!»[4]

در تفسیر نور ذیل این آیه نوشته شده است: جان انسان محترم است لذا خودکشی و یا دیگرکشی حرام است.

انسان نه حق دارد خودکشی کند و نه باید فرزندان خود را بکشد. درست است که پدر و مادر به گردن فرزندان خود حقوق فراوان و بی مثل و مانندی دارند، اما با وجود همه آنچه گفته شد، هیچ فردی حق کشتن فرزند را به بهانه‌‌های مختلف و واهی ندارد. قرآن می‌فرماید: «فرزندانتان را از ترس فقر نکشید! این ما هستیم که به آنها و شما روزی می‌دهیم. یقینا کشتن آنها، گناهی بزرگ است».[5]

در تفسیر نور ذیل این آیه آمده است: کودک حق حیات دارد و والدین نباید این حق را از او بگیرند. اگر امنیت روانی و ایمان نباشد نه فقط فقر، که ترس از فقر هم سبب آدم کشی می‌شود. فرزندکشی و سقط جنین، گناه و جنایت است. چه پسر باشد چه دختر.

این موضوع یعنی نکشتن فرزندان آن قدر مهم بوده است که خداوند به پیامبر اسلام6 می‌‌فرماید:

یکی از شرط‌‌های بیعت تو با زنان این باشد که: «فرزندانشان را (به صورت‌های مختلف) نکشند!»[6]

از سوی دیگر برای اینکه قتلی در جامعه و در بین مؤمنان اتفاق نیفتد خداوند به همه مؤمنان دستور داده است که: «و اگر دو گروه از مؤمنان به نزاع و جنگ پرداختند (و زمینه قتل مؤمنان از این طریق فراهم می‌شود) پس بین آنها صلح و آشتی برقرار کنید و اگر یکی از دو گروه (میانجی گری عادلانه شما را نپذیرفت و) به دیگری تجاوز کرد شما با متجاوز بجنگید تا به فرمان خدا (که صلح براساس عدالت است) بازگردد...»[7]

در تفسیر نور ذیل این آیه نوشته شده است: برای برقراری امنیت و عدالت، حتی اگر لازم باشد باید مسلمانان یاغی کشته شوند، آری خون یاغی ارزش ندارد. (تا از هدر رفتن خون مسلمانان و مؤمنان بی گناه و محترم جلوگیری شود) با نگاهی به حوادث تاریخی می‌توان فهمید که ظالمان، ستمگران، سفاکان تاریخ دست خود را به خون بی گناهان آلوده می‌کردند و نمونه بارز آنها فرعون بود که بسیاری از پسران بی گناه بنی اسرائیل را کشت و...[8]. همچنین قاتلان انبیاء و پیامبران[9] و قاتلان آمران به معروف و ناهیان از منکر[10]، از جمله خونخواران سفاک و بیرحم تاریخ بوده و هستند.

اولین قاتل هم «قابیل» فرزند آدم7 بود که برادرش‌‌هابیل را به خاطر حسادت کشت.[11]

بر این اساس خداوند متعال صریحاً فرموده است؛ که «از قتل و کشتار دیگران اجتناب کنید: و کسی که خداوند (قتل او را) حرام کرده است نکشید...»[12] در تفسیر نور ذیل این آیه آمده است: هر انسانی حق حیات دارد، حتی غیرمسلمانی که با مسلمانان سر جنگ نداشته باشد مصونیت جانی دارد.

براساس آیه 151 سوره انعام، کشتن انسان بی گناه در همه ادیان آسمانی ممنوع بوده است.

[1] . هر یک از این سه نوع، احکام مشروحی دارد که در کتب فقهی آمده است.

[2] . سوره مائده، آیه 32.

[3] . سوره فرقان، آیه 68.

[4] . سوره نساء، آیه 29.

[5] . سوره اسراء، آیه 31.

[6] . سوره ممتحنه، آیه 12.

[7] . سوره حجرات، آیه 9.

[8] . سوره اعراف، آیه 141.

[9] . سوره آل عمران، آیه 112.

[10] . سوره آل عمران، آیه 21.

[11] . سوره مائده، آیه 30.

[12] . سوره اسرا، آیه 33.