1. ضعف معنوی

﴿وَ كُنْتُمْ عَلى‏ شَفا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ﴾[1]

و شما در لبة پرتگاه جهنم بودید. حضرت به موقعیت‌های این مردم از آغاز اشاره می‌کند و ابتدا از نظر معنوی وضع قبلی آنها را روشن می‌کند و می‌فرماید؛ شما در دوران انحطاط بودید و در ظلمت بت‏پرستی و جمادپرستی به سر می‏بردید.

2. ضعف اجتماعی

مُذْقَةَ الشّارِبِ[2]

و محل چشیدن و آشامیدن تشنگان بودید. یعنی مثل گوسفندان قربانی بودید که هر کس تکّه‏ای از آن برمی‏دارد. مثل آبی بودید که هر کس جرعه‏ای از شما برمی‏داشت و از شما بهره‏کشی می‌کرد. وضع اجتماعی شما این طور بود که هر کس به شما طمعی داشت و مورد هجوم غارتگران و قدرتمندان بودید.

وَ نُهْزَةَ الطّامِعِ وَ قَبْسَةَ الْعَجْلانِ 

و محل فرصت طمعکاران بودید.

و مثل آتشی که هر کسی از آن چیزی برمی‏دارد و می‏برد. فرض کنید کسی در بیابان مقداری هیزم جمع می‌کند تا با آتش آنها خودش را گرم کند بعد هر کسی سر می‏رسد و هیزمی از آن برمی‏دارد و می‏برد، و سرانجام می‏بیند هیچ چیز از آن گرمی و آتش برای خودش نمانده است. یعنی از نظر اجتماعی وضع شما طوری بود که هر کس می‏رسید قسمتی از سرزمین یا امور یا منافع شما را می‌گرفت می‏برد و شما هم جرأت دفاع نداشتید و ضعیف بودید.

وَ مَوْطِی‏ء الْأَقْدٰامِ 

و شما محل قدم‌ها بودید. یعنی آن قدر ذلیل و زیردست بودید که شما را لِه می‌کردند. حضرت می‏خواهد بگوید این اسلام بود که به شما عزّت داد.

3. ضعف مادّی

تَشْرَبُونَ الطَّرَقَ[3]

از آب‌های کثیف گودال‌های بیابان می‌خوردید. طَرَق همان گودال‌هایی است که در بیابان پیدا می‌شود و گاه مقداری آب باران در آن جمع می‌شود.

وَ تَقْتاتُونَ الْقِدَّ الْوَرَقْ 

و غذای شما پوست دباغی نشده یا برگ درختان بود. قِد پوست دباغی نشده است. اشاره به این که اینک شما به آب و نانی رسیده‏اید.

4. ضعف روحی

أَذِلَّةً خاسِئِینَ[4]

مردم ضعیف و مطرود جامعۀ انسانیت بودید. یعنی از آداب اجتماعی چیزی نمی‏دانستید، بی‏شخصیت و سست‏ عنصر بودید.

تَخافُونَ أنْ یَتَخَطَّفَکُمُ النّٰاسُ مِنْ حَوْلِکُمْ 

آن قدر ضعیف بودید که می‏ترسیدید مردم از اطراف به اصطلاح شما را بربایند، یعنی به بندگی بگیرند و ببرند. در اینجا حضرت فاطمه3 به آیات قرآن کریم استناد کرده‏اند، که می‌فرماید:

﴿وَ اذْكُرُوا إِذْ أَنْتُمْ قَليلٌ مُسْتَضْعَفُونَ فِي الْأَرْضِ تَخافُونَ أَنْ يَتَخَطَّفَكُمُ النَّاسُ فَآواكُمْ وَ أَيَّدَكُمْ بِنَصْرِهِ وَ رَزَقَكُمْ مِنَ الطَّيِّباتِ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ﴾[5]

و یاد آرید هنگامی که گروه اندک و ناتوانی در زمین بودید و بیم داشتید که مردم شما را بربایند پس پناهتان داد و کمک کرد شما را به یاری خود و شما را از پاکیزه‏ها روزی داد شاید شکرگزار باشید.

همان‏طور که مشخص است حضرت زهرا3 مفهوم این آیۀ کریمه را در عبارت قبلی خود بیان کرد، حال پس از اشاره به وضع معنوی، اجتماعی، مادی و روحی آن مردم قبل از اسلام می‌فرماید:

فَأَنْقَذَكُمُ اللَّـهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى بِأَبِي بِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّـهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ  

پس خدا شما را به وسیلۀ پدر من محمّد6 نجات داد. شما در برزخی بین حیوان و انسان، مثل وحشی‏های بیابانی بودید و خدا به وسیلۀ پیامبر6 به شما عزّت و آبرو داد.

بَعْدَ اللَّتَیّا وَالَّتی وَ بَعْدَ أَنْ مُنِی بِبُهَمِ الرِّجالِ وَ ذُؤْبانِ الْعَرَبِ 

بعد از همه این حوادث ناگوار و آن افراد متهوّر بی‏منطق از مشرکین و گرگ‌های عرب که پیغمبر به آنها مبتلا شد. «بُهَمِ الرِّجٰال» یعنی آدم‌های بی‏باک بی‏منطق از مشرکین.

[1] . سوره عمران، آیه 103. اشاره به ضعف معنوی.

[2] . اشاره به ضعف اجتماعی.

[3] . اشاره به ضعف مادی.

[4] . اشاره به ضعف روحی.

[5] . سوره انفاق، آیه 26.